شرح و تفسیر داستان «وکیل صدر جهان بخارا»، از دفتر سوم مثنوی
داستان «وکیل صدر جهان بخارا» که آن را به اختصار «عاشق بخارایی» میخوانیم، یکی از عاشقانهترین و عمیقترین داستانهای مثنوی است. این داستان پیرنگ بسیار سادهای دارد، با این همه مولانا از آن یک حماسۀ عاشقانۀ شگفتآور آفریده و از اجزای گوناگون آن مطالب بسیار عمیق و دلکشی را بیرون کشیده و آن را به یک شاهکار کامل تبدیل کرده است. شور و حال عاشقانۀ مولانا در این داستان در سراسر مثنوی حالتی استثنایی دارد و به نظر میرسد که او در هنگام سرودنِ این داستان در یکی از عالیترین اوجهای عرفانی خویش بوده است. بسیاری از ابیات این داستان عاشقانه وجود خواننده را به آتش میکشند و او را مات و متحیر میکنند.
مولانا در ضمن این داستان بیش از هفتاد مطلب مهم عرفانی و اخلاقی و روانشناختی را مطرح کرده است؛ مباحثی مانند «فنای صفاتی، ناپایداری زندگی دنیایی، راه رسیدن به دانش راستین، عشق، موکلهای درونی، تفاوت دانش و بینش، قضا و قدر، تولد دوباره، عشق خدا به گناهکاران، روزنه داشتن دلها به هم، دو طرفه بودن عشق، تفاوتِ عشق در عاشق و معشوق، سرایت عشق در همۀ موجودات جهان، جذب جنسیت، وحدت اضداد، قانون جذب، خاموشی، تسلیم اختیاری و تسلیم اجباری، مرگ، حیرت، ظلوم و جهول بودن انسان در آیۀ امانت» و نظایر آنها.
مولانا این داستان را در دفتر سوم مثنوی، از بیت ۳۶۳۳ تا بیت ۴۷۲۹ به شعر کشیده و در ضمن آن چند داستان کوتاه و بلند دیگر را نیز آورده و در لابهلای آنها مباحث متنوعی را مطرح کرده است. من ۳۵۱ بیت از این داستان را برگزیدهام و تنها مباحثی را که مستقیماً با اصل داستان در پیوند بودهاند، بر جای گذشتهام. شرح این داستان دلکش، در پاییز و زمستان ۱۳۹۷، در مؤسسۀ لغتنامۀ دهخدا انجام شده است. از دوست ارجمندم، جناب آقای تجلی که با عشق فراوان کلاس شرح مثنوی را برگزار کردند و با دقت تمام فایلها را فراهم اوردند، از جناب آقای شاهمحمدی و جناب آقای افشار که در برگزاری این کلاس از هیچ کوششی فروگذار نکردند و از جناب آقای علیی که کارهای فنی مربوط به فایل را انجام دادند، صمیمانه سپاسگزارم و برای این عزیزان و همۀ دوستانی که با حضور خالصانه و عاشقانهشان فرصتی مناسب برای القای این دروس فراهم آوردند، آرزوی تندرستی و شادی و سربلندی دارم.
در بخش نخست، طرح کلی داستان توضیح داده میشود و مهمترین مباحثی که مولانا در ضمن این داستان تبیین کرده است، در ضمن چهل فقره، به اختصار توضیح داده میشود. روایتی بسیار بسیار کوتاه از داستان، به شعر، قرائت میشود، تا مخاطبان عزیز با خط روایی داستان آشنا شوند.
شرح داستان «عاشقِ بخارایی» (بخش 1)
مدت سخنرانی: یک ساعت و بیست و هشت دقیقه
موضوع: در این بخش طرح کلی داستان توضیح داده میشود و مهمترین مباحثی که مولانا در ضمن این داستان تبیین کرده است، در ضمن چهل فقره، به اختصار توضیح داده میشود. روایتی بسیار بسیار کوتاه از داستان، به شعر، قرائت میشود، تا مخاطبان عزیز با خط روایی داستان آشنا شوند.
حجم فایل :28.702 مگابایت
شرح داستان «عاشق بخارایی» (بخش 2)
شرح ابیات ۱ تا ۴۶
مدت سخنرانی: یک ساعت و سیزده دقیقه
موضوع: تفاوت رحم و مهر خدا با رحم و مهر انسان، معانی گوناگون فنا در مثنوی، فنای صفاتی
* متن داستان در یک فایل پی دی اف تقدیم شما میشود. میتوانید هنگام گوش دادن به سخنان، به متن اشعار هم نگاه کنید.
* متن اشعاری که در سخنرانی، به عنوان شاهد، خوانده شدهاند، با آدرس دقیق، در یک فایل جداگانه به شما تقدیم میشود.
حجم فایل :25.151 مگابایت
Sadr e jahaan | دانلود فایل PDF
شرح داستان «عاشق بخارایی» (بخش 3)
شرح ابیات 47 تا 89
مدت: یک ساعت و بیست دقیقه
موضوعات: ناپایداری و فناپذیری دنیا، وابستگی، وطن در ادبیات فارسی و وطن در نگاه مولانا، موکلهای درونی و انگیزههای پنهانی، راه رهایی از نفس، واژۀ دانشمند، عشق را عالمان نمیفهمند
* متن داستان در یک فایل پی دی اف، تقدیم شما می شود. میتوانید هنگام گوش دادن به سخنان، به متن اشعار هم نگاه کنید.
* متن اشعاری که در سخنرانی، به عنوان شاهد، خوانده شدهاند، با آدرس دقیق، در یک فایل جداگانه به شما تقدیم میشود
حجم فایل :27.707 مگابایت
Sadre jahaan - Sher - 3 | دانلود فایل PDF
شرح داستان «عاشق بخارایی» (بخش 4)
شرح ابیات 85 تا 104
مدت سخنرانی: یک ساعت و بیست و دو دقیقه
موضوعات: پنج شیوۀ بهرهگیری مولانا از آیات قرآن، نقدی بر عربیزدگی مولانا و نقدی بر خودباختگیِ عموم ایرانیان در برابر زبانهای بیگانه، زبان عشق، فضیلتِ فراموششدۀ «شنیدن»، فرهنگ عیاری، درک زیبایی بدون بد دیدن، اهمیت «تکرار» در آموزش، تجربههای رستاخیزگونه، سماع، استفاده از اصطلاحات فقهی و فلسفی و نحوی و صرفی برای تبیین مسائل عرفانی، نظر مولانا دربارۀ فقه، بوی شهرها و چیزها و انسانها.
* متن داستان در یک فایل پی دی اف، تقدیم شما می شود. میتوانید هنگام گوش دادن به سخنان، به متن اشعار هم نگاه کنید.
* متن اشعاری که در سخنرانی، به عنوان شاهد، خوانده شدهاند، با آدرس دقیق، در یک فایل جداگانه به شما تقدیم میشود.
حجم فایل :28.415 مگابایت
Sadre jahaan - Sher - 4 | دانلود فایل PDF
شرح داستان «عاشق بخارایی» (بخش 5)
شرح ابیات 105 تا 128
مدت سخنرانی: یک ساعت و بیست و نُه دقیقه
موضوعات: تفاوت دانش و معرفت، شش راه دستیابی به معرفت از نظر مولانا، تقابل «بخارا» و «به خواری» در مثنوی، تفاوت بینش و دانش، نظریۀ ذکر و نظریۀ جام جم، نشانههای دانش راستین، رستاخیزگونه بودنِ تجربۀ عاشقانه، شیرین بودنِ تجربۀ عاشقانه، ویژگیهای عقل جزوی، تنگ شدن فضا به سبب قضا.
* متن داستان در یک فایل پی دی اف، تقدیم شما می شود. میتوانید هنگام گوش دادن به سخنان، به متن اشعار هم نگاه کنید.
* متن اشعاری که در سخنرانی، به عنوان شاهد، خوانده شدهاند، با آدرس دقیق، در یک فایل جداگانه به شما تقدیم میشود.
حجم فایل :30.754 مگابایت
Sadre jahaan - Sher - 5 | دانلود فایل PDF
شرح داستان «عاشق بخارایی» (بخش 6)
شرح ابیات 129 تا 149
مدت سخنرانی: یک ساعت و شانزده دقیقه
موضوعات: سیریناپذیری عاشق، ماهی و مستسقی دو نماد مهم برای بیان سیریناپذیری عاشق، مولانا و مسألۀ قربانی، تفسیر ابیات معروف «از جمادی مردم و نامی شدم»، نظریۀ تطور، نظریۀ آکل و مأکول، فطام، تفاوت تکامل مولانایی با تکامل داروینی، آفرینش روح پیش از بدن، ارغنون، سخن گفتنِ مولانا از زبان سازهای موسیقی.
* متن داستان در یک فایل پی دی اف، تقدیم شما می شود. میتوانید هنگام گوش دادن به سخنان، به متن اشعار هم نگاه کنید.
* متن اشعاری که در سخنرانی، به عنوان شاهد، خوانده شدهاند، با آدرس دقیق، در یک فایل جداگانه به شما تقدیم میشود.
حجم فایل :26.291 مگابایت
Sadre jahaan - Sher - 6 | دانلود فایل PDF
شرح داستان «عاشق بخارایی» (بخش 7)
شرح ابیات 148 تا بیت 157
مدت سخنرانی: یک ساعت و دوازده دقیقه
موضوعات: «عدم» از نگاه مولانا و تفسیر مولانا از «بازگشتن انسان به خدا».
* متن داستان در یک فایل پی دی اف، تقدیم شما می شود. میتوانید هنگام گوش دادن به سخنان، به متن اشعار هم نگاه کنید.
* متن اشعاری که در سخنرانی، به عنوان شاهد، خوانده شدهاند، با آدرس دقیق، در یک فایل جداگانه به شما تقدیم میشود.
حجم فایل :24.943 مگابایت
Sadre jahaan - Sher - 7 | دانلود فایل PDF
شرح داستان «عاشق بخارایی» (بخش 8)
شرح ابیات 158 تا بیت 165
مدت سخنرانی: پنجاه دقیقه
موضوعات: تأملی در دشواری و آسانی عشق، تفاوت الگوی حافظ و مولانا در عشق، نقدی بر الگوی عشق در ادبیات فارسی، معشوق مذکر در ادبیات فارسی.
* متن داستان در یک فایل پی دی اف، تقدیم شما می شود. میتوانید هنگام گوش دادن به سخنان، به متن اشعار هم نگاه کنید.
حجم فایل :17.301 مگابایت
Sadr e jahaan | دانلود فایل PDF
شرح داستان «عاشق بخارایی» (بخش 9)
شرح ابیات 166 تا بیت 172
مدت سخنرانی: یک ساعت و دو دقیقه
موضوعات: 1) منتقل شدن احساسات صادقانه از انسانها به هم، 2) تغییر بیقرینۀ گوینده و مخاطب در مثنوی؛ پنج سطح مثنوی که خوانندۀ مثنوی باید همواره به آنها توجه داشته باشد، 3) رحمت خدا و خطای انسان، 4) ترس و امنیت؛ انواع ترس: ترسهای بیمارگونه، ترسهای غریزی و طبیعی، ترسهای نفسانی، ترسهای نفسانی و عقلانی و 5) توجه مولانا به ترس و تجارت به عنوان دو انگیزۀ مهم در مسیر رشد معنوی انسان.
اجرای موسیقی توسط هنرمند عزیز، جناب آقای عبدالله عبدی، از تربت جام (از دقیقۀ 62 تا دقیقۀ 78)
* متن داستان در یک فایل پی دی اف، تقدیم شما می شود. میتوانید هنگام گوش دادن به سخنان، به متن اشعار هم نگاه کنید.
* متن اشعاری که در سخنرانی، به عنوان شاهد، خوانده شدهاند، با آدرس دقیق، در یک فایل جداگانه به شما تقدیم میشود.
حجم فایل :26.833 مگابایت
Sadre jahaan - Sher - 9 | دانلود فایل PDF
شرح داستان «عاشق بخارایی» (بخش 10)
شرح ابیات 172 تا بیت 186
مدت سخنرانی: یک ساعت و سه دقیقه
موضوعات: 1) ادامۀ بحث ترس، نقش ترس در پیشرفت زندگی انسان، ترس یکی از معیارها و محکها برای تشخیص انسانهاست ، ترس باعث میشود با دوراندیشی و احتیاط زندگی کنیم، ترسهای نیکو نعل وارونه هستند، تعارض میان وظایف اخلاقی، ترس و خطرپذیری، 2) بازتافتن احساسات و اندیشههای انسانها در یکدیگر (روزنه داشتن دلها به هم)، 3) تفسیر مولانا از کلمۀ طیبه؛ کلمۀ طیبه نفس تصعید یافته است، 4) اتحاد عاشق و معشوق، 5) سه تمثیل مولانا برای وحدت در کثرت، وحدت نایب و منوب، اتحاد اولیای خدا.
* یادآوری: چند دقیقه از آغاز این قسمت که دربارۀ آدلر است، ضبط نشده است.
* متن داستان در یک فایل پی دی اف، تقدیم شما می شود. میتوانید هنگام گوش دادن به سخنان، به متن اشعار هم نگاه کنید.
* متن اشعاری که در سخنرانی، به عنوان شاهد، خوانده شدهاند، در یک فایل جداگانه به شما تقدیم میشود.
حجم فایل :21.787 مگابایت
Sadre jahaan - Sher - 10 | دانلود فایل PDF
شرح داستان «عاشق بخارایی» (بخش 11)
شرح ابیات 180 تا 205
مدت سخنرانی: یک ساعت و شش دقیقه
موضوعات: 1) جفت بودنِ همۀ اجزای جهان، 2) اعتقاد مولانا به نظریۀ جهانشناسی بطلمیوسی؛ فعال و مذکر بودنِ آسمان و منفعل و مؤنث بودن زمین، ازدواج کردنِ زمین و آسمان، 3) هوشمندی همۀ موجودات جهان، 4) رابطۀ زن و مرد در تولید مثل خلاصه نمیشود، 5) عللِ یکطرفه بودنِ عشق در ادبیات غنایی و ادبیات عرفانیِ فارسی، دوطرفه بودنِ عشق از نگاه مولانا، عللِ دوطرفه بودنِ عشق از نگاه مولانا، 6) وحدت اضداد.
* متن داستان در یک فایل پی دی اف، تقدیم شما می شود. میتوانید هنگام گوش دادن به سخنان، به متن اشعار هم نگاه کنید.
* متن اشعاری که در سخنرانی، به عنوان شاهد، خوانده شدهاند، در یک فایل جداگانه به شما تقدیم میشود.
حجم فایل :61.140 مگابایت
Sadre jahaan - Sher - 11 | دانلود فایل PDF
داستان «عاشق بخارایی» (بخش 12)
شرح ابیات 206 تا 230
مدت سخنرانی: یک ساعت و پانزده دقیقه
موضوعات: استفادۀ مولانا از «آتشکده» برای تصویرسازی و مضمونآفرینی، 2) صداقت و دروغ؛ اثربخش بودنِ صداقت در انسانها و بلکه در جمادات و حیوانات، مزۀ راست و دروغ، 3) بحثی دربارۀ کلمۀ «ناموس»؛ معانی گوناگون ناموس در مثنوی و دیوان شمس، ادب، 4) نظر مولانا دربارۀ شعر خودش؛ شعر سخن خداست؛ سهیم شدن در تجربۀ وحیانی، رازِ ماندگار و تأثیرگذاریِ سخنان مولانا، 5) تحلیل ناکامیها باعث کامیابی میشود.
* متن داستان در یک فایل پی دی اف، تقدیم شما می شود. میتوانید هنگام گوش دادن به سخنان، به متن اشعار هم نگاه کنید.
* متن اشعاری که در سخنرانی، به عنوان شاهد، خوانده شدهاند، در یک فایل جداگانه به شما تقدیم میشود.
حجم فایل :69.402 مگابایت
Sadre jahaan - Sher - 12 | دانلود فایل PDF
شرح داستان “عاشق بخارایی” (بخش ۱۳)
شرح ابیات ۲۱۴ تا ۲۵۴
مدت سخنرانی: یک ساعت و هفده دقیقه
موضوعات: ۱) درنگی در نظریه “مداخله خدا در زندگی انسان”، ۲) تسلیم عاشقانه و تسلیم عاقلانه و ۳) کشش و کوشش در عشق.
حجم فایل :71.299 مگابایت
Sadre jahaan - Sher - 13 | دانلود فایل PDF
داستان «عاشق بخارایی» (بخش 14)
شرح ابیات 237 تا 249
مدت سخنرانی: یک ساعت و بیست و پنج دقیقه
1) مرگ معیاری قاطع برای تشخیص وظیفۀ اخلاقی خود؛ مرگ و اولویتبندیِ امور زندگی، سه رویکرد مهم به مسألۀ مرگ، آینه بودنِ مرگ، دوستی و مرگ، شور زندگی و معنای زندگی، دوستی و تنهایی در برابر مرگ، 2) وحدت عارفانۀ انسان و خدا، 3) تفسیر مولانا از تعبیر قرآنی «حبل من مسد»، 4) بحثی دربارۀ نظر مولانا راجع به «رنگها».
حجم فایل :78.238 مگابایت
Sadre jahaan - Sher - 14 | دانلود فایل PDF
داستان «عاشق بخارایی» (بخش 15)
شرح ابیات 245 تا 291
مدت سخنرانی: یک ساعت و بیست و یک دقیقه
موضوعات: 1) فنای عاشق در برابر معشوق، 2) حیرتِ عاشقانه، 3) سلیمان از نگاه مولانا، 4) تقابل مرغ خانگی و مرغ آبی در آثار مولانا، 5) نمونهای از تأویلهای مولانا از داستان صالح و قوم ثمود، 6) آسیبناپذیری روحِ انسان، 7) تفسیر مولانا از آیۀ امانت.
حجم فایل :74.122 مگابایت
Sadre jahaan - Sher - 15 | دانلود فایل PDF
داستان “عاشق بخارایی” (بخش ۱۶، قسمت آخر)
شرح ابیات ۲۸۷ تا ۳۳۳
مدت سخنرانی: یک ساعت و سی و دو دقیقه
حجم فایل :84.153 مگابایت
Sadre jahaan - Sher - 16 | دانلود فایل PDF
مهناز صلاحی بادرود وسپاس فراوان بسیارمی آموزم
پروانه بسیار زیبا
پروانه بسیار زیبا تشکر و سپاس فراوان از استاد بزرگوار
مریم آزاده. ( مروستی) ممنون جناب شهبازی در شناخت بهتر مولانا کمک کردید
شادی عالیه
سروش جعفری عالی بود، صدای استاد شهبازی عزیز هم لذّت رو دوچندان میکنه.
مریم اسمعیلی بسیار آموختم، سپاس از استاد گرانقدر