داستان «دِزِ هوش‌ربا» یا «قلعۀ ذات الصُّوَر» آخرین داستان بلند مثنوی است. مولانا این داستان را در آخرین سال زندگی خود سروده است. بر اساس تحقیقاتی که در کتاب جامعه‌شناسی ادبیات، از اسکارپیت آمده است، غالب شاهکارهای دنیا در فاصلۀ بین ۳۵ تا ۴۰ سالگی پدید آمده‌اند. مولانا داستان دز هوش‌ربا را در شصت و هشت یا شصت و هفت سالگی خود سروده است و این داستان از نظر صورت و معنا در اوج است. به نظر می‌رسد که در این سن، نه تنها از خلاقیت و توانایی ذهنی و روحی مولانا کاسته نشده، بلکه او در این سن تواناتر، عمیق‌تر و دقیق‌تر هم شده است. شور و هیجان عاطفی مولانا از یک سو و عمق اندیشه‌های او از سویی دیگر، این داستان را به یک شاهکار کامل تبدیل کرده است. درک عمیق این داستان باعث میشود آشنایی نسبتاً خوبی با مبانی فکری و نیز سبک زبان و بیان مولانا پیدا کنیم.
مولانا این داستان را در دفتر ششم، از بیت ۳۵۷۰ تا بیت ۴۸۸۸ آورده و در ضمن آن، بیش از هشتاد مطلب ارزشمند عرفانی، دینی، اخلاقی، فلسفی و روان‌شناختی را شرح و تفسیر کرده و از هر بخش داستان نتایج شگفت‌آوری را استخراج و استنباط کرده است. برخی از مباحثی که مولانا در ضمن داستان دز هوش‌ربا مطرح کرده است. عبارتند از: «نشانه‌های خدا در هستی، دوراندیشی و عاقبت‌نگری، عشق انسان به امور ممنوع، چیرگی خدا بر نظام علیت، صورت و بی‌صورتی، راز جذب شدن انسانها به هم، مرگ پیش از مرگ، ناتوانی انسان در عمل کردن به نصیحت‌های خود، عشق و پاک‌بازی، زبان اشارت در مناسبات عاشقانه، اشراف اولیای حق بر ضمایر دیگران، توبه و عشق، لامکان، خاموشی، معجزۀ همنشینی، تنبلی عارفانه» و نظایر آنها.
گذشته از این مباحث،مولانا چند داستان کوتاه و بلند را نیز در ضمن داستان دز هوش‌ربا آورده و دربارۀ آنها داد سخن داده است. شاکلۀ اصلی این داستان، همراه با داستانهای فرعی و مباحث ضمنی باعث شده است این داستان بسیار مفصل و فربه شود. من ۶۲۷ بیت از این داستان را انتخاب کردهام و کوشیده‌ام خط روایی داستان را حفظ کنم و مباحثی را که به طور مستقیم به اصل داستان مربوط اند، نگه داشته‌ام، اما همۀ داستانهای فرعی و مباحث غیر مستقیم را حذف کردهام. شرح این داستان عمیق و عالی، در بهار و تابستان سال ۱۳۹۷، در هفده جلسه، در مؤسسه لغت‌نامۀ دهخدا انجام شده است. از دوستان ارجمندم، جناب آقای تجلی و جناب آقای افشار که با عشق فراوان این کلاس را برگزار کردند و نیز از همۀ دوستانی که با حضور خالصانه و عاشقانه‌شان فرصتی مناسب برای القای این دروس فراهم آوردند، سپاسگزارم و برای آنها آرزوی تندرستی و شادی و سربلندی دارم.
در جلسه اول داستان دِزِ هوش‌ربا، داستان به شکل ساده روایت و بیست و شش نتیجه مهم که مولانا از آن استنباط کرده، مطرح میشود.
حجم فایل :48.439 مگابایت
در این بخش دو روایت شمس تبریزی از داستان دز هوش ربا و نیز متن اصلی داستان در مثنوی، با حذف همه توضیحات و داستانهای فرعی، به شما تقدیم میشود. منظورم از این کار آن است که هم چارچوب اصلی داستان در برابر چشمان شما قرار گیرد و هم امکان مقایسه شیوه داستانگويي شمس و مولانا برای شما فراهم آید.
حجم فایل :65.737 مگابایت
دز هوش‌ربا - روایت شمس تبریزی | دانلود فایل PDF
شرح و تفسیر بیتهای اول تا پنجاهم داستان دز هوش ربا
حجم فایل :30.249 مگابایت
دز هوش‌ربا - سطح 3 | دانلود فایل PDF
شرح و تفسیر بیتهای 51 تا 95
موضوعات این بخش: تفاوت “تجلی” در مکتب ابن عربی و مولانا، حرص انسان به امور ممنوع، ان شاءالله از نظر مولانا، نظر مولانا درباره نظام علیت، نظر مولانا درباره سوفسطایی ها.
برای مشاهده متن اشعار، به فایل پی دی افی که همراه بخش سوم است، نگاه کنید.
حجم فایل :30.107 مگابایت
شرح و تفسیر بیتهای 96 تا 150
موضوع اصلي این بخش: صورت و معني.
برای مشاهده متن اشعار، به فایل پی دی افی که همراه بخش سوم است، نگاه کنید.
حجم فایل :33.087 مگابایت
شرح و تفسیر بیتهای 152 تا 196
موضوعات اصلي این بخش: راز جذب شدن انسانها به هم، دوراندیشی و عاقبت نگری، پیروی از استاد، مرگ پیش از مرگ، زمرد و افعي.
برای مشاهده متن اشعار، به فایل پی دی افی که همراه بخش سوم است، نگاه کنید.
حجم فایل :29.742 مگابایت
شرح و تفسیر بیتهای 197 تا 248
موضوعات اصلي این بخش: ناتوانی انسان در عمل کردن به نصیحت های خود، صبر، معراج، ابراهیم ادهم، ابراهیم و اسماعیل، تفاوت شاعر و مورخ، بی توجهی مولانا به مسائل تاریخی، خیره کشی عشق.
برای مشاهده متن اشعار، به فایل پی دی افی که همراه بخش سوم است، نگاه کنید.
حجم فایل :30.767 مگابایت
شرح و تفسیر بیتهای 249 تا 295
موضوعات اصلي این بخش: زبان اشاره، زبان پرندگان، فلسفه فراق، جسد متروح، زبان عاشقانه، یگانگی عارف و خدا، تصويرسازي مولانا با ماهی، عشق، راز تحول.
برای مشاهده متن اشعار، به فایل پی دی افی که همراه بخش سوم است، نگاه کنید.
حجم فایل :30.279 مگابایت
شرح و تفسیر بیتهای 296 تا 335
موضوعات اصلي این بخش: لزوم یاری گرفتن از استادان راه دان، علل سلوک کردن زیر نظر استاد، شرایط و شروط بهره مند شدن از استاد، ارادت، نقد ارادت.
برای مشاهده متن اشعار، به فایل پی دی افی که همراه بخش سوم است، نگاه کنید.
حجم فایل :23.596 مگابایت
شرح و تفسیر بیتهای 336 تا 389
موضوعات اصلي این بخش: مهمترین موانع حقیقت جویی، ناتوانی بسیاری از انسانها در نقد گذشته خود، جاه طلبی، در ستایش استاد و راهنمای معنوی، تأویل مولانا از داستان پرواز کردن نمرود با کرکس، ویژگیهای عقل جزوي، ابدال.
برای مشاهده متن اشعار، به فایل پی دی افی که همراه بخش سوم است، نگاه کنید.
حجم فایل :23.391 مگابایت
شرح و تفسیر بیتهای 381 تا 427
موضوعات اصلي این بخش: غزل -مثنوی، صبر و عشق، جانبازی و ازخودگذشتگی عاشق، فواید اندامهای تن عاشق، عمل و ترک عمل، حساب دو خطا، معیت حق و انسان، فلسفه وجود راههای گوناگون برای رسیدن به هدف، طرد و عکس، لزوم کوشش و مجاهدت در سلوک معنوی، ذات البروج.
برای مشاهده متن اشعار، به فایل پی دی افی که همراه بخش سوم است، نگاه کنید.
حجم فایل :27.113 مگابایت
شرح و تفسیر بیتهای 428 تا 470
موضوعات اصلي این بخش: لاابالی بودن عاشق، تفاوت نظام اخلاقی عشق با نظامهای اخلاقی متعارف، اشراف بر ضمایر، شناختن دیگران با شهود عرفاني، نظر مولانا درباره خرقه ای که در سماع از تن در آورند.
برای مشاهده متن اشعار، به فایل پی دی افی که همراه بخش سوم است، نگاه کنید.
حجم فایل :25.265 مگابایت
شرح و تفسیر بیتهای 466 تا 493
موضوعات اصلي این بخش: استعدادشناسي، استعداد عرفانی، شکار کردن و شکار شدن، نعلهاي وارونه در زندگی اجتماعی، چهار ویژگی نفس (کژفکری، وارونه کاری، حیله گری و صدکاره بودن)، افسانه سيزيف، عظمت بی پایان انسان (آفتاب در ذره)، ارتباط بی کلام.
برای مشاهده متن اشعار، به فایل پی دی افی که همراه بخش سوم است، نگاه کنید.
حجم فایل :28.387 مگابایت
شرح و تفسیر بیتهای 494 تا 531
موضوعات اصلي این بخش: توجه به ظرفیت گیرنده محبت، رويين تن شدن عاشق، چیرگی جان انسان بر دوزخ، بهشت و دوزخ هر کسی خود اوست، برای رسیدن به وصال حقیقی باید حجاب تن و حجاب خیال را ترک کرد، فلسفه خاموشی عرفانی، تصویرسازی مولانا با دریا و ماهي
برای مشاهده متن اشعار، به فایل پی دی افی که همراه بخش سوم است، نگاه کنید.
کیفیت صدای این بخش پايينه. پیشاپیش پوزش می طلبم.
حجم فایل :25.222 مگابایت
شرح و تفسیر بیتهای 532 تا 565
موضوعات اصلي این بخش: قرار گرفتن در کنار انسانهای والا سبب رشد معنوی میشود، برتری صحبت بر عزلت، برخی از ویژگیهای تجربه عرفانی، علت ملال خاطر و راه رهایی از آن، گلستان عقل و گلستان مادی، راز حسادت و بخل در ذهنیت کمبود است، سبب شیفتگی و وابستگی انسان به دانش اندک خود، سه مانع مهم دستیابی به دانش راستین، اندیشه ها و احساسات تقلیدی ارزشی ندارند، تقلید مانع تحقق زندگی اصیل میشود.
برای مشاهده متن اشعار، به فایل پی دی افی که همراه بخش سوم است، نگاه کنید.
حجم فایل :27.658 مگابایت
شرح و تفسیر بیتهای ۵۶۶ تا ۶۱۲
موضوعات اصلي این بخش: بی نیازی سبب سرکشی میشود، نظر مولانا درباره چشم زخم، عارفان بزرگ هم از فریب نفس در امان نیستند، ناسپاسی، نفس اماره، راههای چیرگی بر نفس.
برای مشاهده متن اشعار، به فایل پی دی افی که همراه بخش سوم است، نگاه کنید.
حجم فایل :30.016 مگابایت
بخش پایانی
شرح و تفسیر بیتهای ۶۱۳ تا ۶۲۷
موضوعات اصلي این بخش: اثر وضعیِ ناراحت کردن دیگران، گسترش وجودی یافتن انسان، نظر مولانا درباره کار و کوشش، تنبلی عرفانی (توکل و تسلیم، کنش بی خواهش، اعتماد به عنایت حق، صبر، سلوک زیر نظر استاد، اعتماد به جذبه حق، سلوک آگاهانه، بی توجهی به عمل).
برای مشاهده متن اشعار، به فایل پی دی افی که همراه بخش سوم است، نگاه کنید.
حجم فایل :26.438 مگابایت
جلال سلام خسته نباشید بسیار عالی بود انشالله که همواره کامیاب و موفق باشید
مهناز صلاحی عالی بود بسیاراموختم
محمودی عالی
آیت قدیری جناب استاد شهبازی براستی برای من قابل احترام هستند و افتخار بزرگی برای کشور مان می باشند .خداوند به ایشان عمر طولانی عطا فرماید تا آیندگان ما از وجود او بهره ببرند.
شهناز قمری بادرود ازجان به استاد عزیز دکتر شهبازی که هنوزم را باصدایاستاد گرامی که مملو از عشق مولاناست ودریچه ای بریم گشوده که دراین لحظات پایانی عمرر ابانگاهی دیگر به پایان برسانم مانا وسبز باشید
آناهیتا عالیه استاد بسیار فیض بردم حکممتان روزافزون باد
قنبری عالی بود از موقعی که به سخنان استاد گوش میدم دریچه ای نوین برویم باز شده. موفق باشید استاد حق یارتان
قنبری استاد عالی بود کامیاب باشید
عبدالله ضرغامی سلام استاد خداوند به شما طول عمر با عزت همراه با سلامتی عطا کند که مایه ترویج خیر و خوبی و اندیشه های پاک الهی هستید. عالی بود.
Tutte سلام ، خوشحالی ام بی اندازه است از اینکه میبینم مطالب را یکجا قرار دادین و روزبروز غنی تر میشه این سایت . تندرست و توان دار بمانید .
Tutte متشکرم ، خیلی بر جانم نشست .