شرح غزل ۵۵۳ غزلیّات شمس

بی تو به سر نمی‌شود

(۱) بی همگان به سر شود، بی تو به سر نمی‌شود
داغِ تو دارد این دلم، جای دگر نمی‌شود

دیدۀ عقلْ مستِ تو، چرخۀ چرخْ پستِ تو
گوشِ طَرَب به دستِ تو، بی تو به سر نمی‌شود

(۳) جان ز تو جوش می‌کند، دل ز تو نوش می‌کند
عقلْ خروش می‌کند، بی تو به سر نمی‌شود

خَمرِ من و خُمارِ من، باغِ من و بهارِ من
خوابِ من و قرارِ من، بی تو به سر نمی‌شود

(۵) جاه و جلالِ من تویی، مُلکت و مالِ من تویی
آبِ زلالِ من تویی، بی تو به سر نمی‌شود

گاه سوی وفا روی، گاه سوی جفا روی
آنِ منی، کجا روی؟ بی تو به سر نمی‌شود

(۷) دل بنهند، برکَنی، توبه کنند، بشکنی
این همه خود تو می‌کنی، بی تو به سر نمی‌شود

بی تو اگر به سر شدی، زیرِ جهان زبر شدی
باغِ اِرَم سَقَر شدی، بی تو به سر نمی‌شود

(۹) گر تو سری، قدم شوم، ور تو کفی، عَلَم شوم
ور بروی، عَدَم شوم، بی تو به سر نمی‌شود

خوابِ مرا ببسته‌ای، نقشِ مرا بِشُسته‌ای
وز همه‌ام گُسسته‌ای، بی تو به سر نمی‌شود

(۱۱) گر تو نباشی یارِ من، گشت خراب کارِ من
مونس و غم‌گسارِ من! بی تو به سر نمی‌شود

بی تو نه زندگی خوشم، بی تو نه مُردگی خوشم
سر ز غمِ تو چون کشم؟ بی تو به سر نمی‌شود

(۱۳) هرچه بگویم، ای سَنَد! نیست جدا ز نیک و بد
هم تو بگو، به لطفِ خَود، بی تو به سر نمی‌شود

(کلیات شمس، چاپ فروزانفر، غزل ۵۵۳، چاپ هرمس، غزل ۷۹۹)

واژه‌ها

بیت ۲: چرخۀ چرخ: کمانِ آسمان. آسمان که از نظر خمیدگی و انحنا مانند کمان است

بیت ۳: جوش کردن: شور و شوق نشان دادن. به هیجان و غلیان آمدن

بیت ۴: خَمر: شراب. باده

بیت ۵: مُلکت: پادشاهی و سلطنت

بیت ۸: باغِ اِرَم: باغی افسانه‌ای و بسیار زیبا که شدّاد آن را ساخت (کنایه) بهشت // سَقَر: دوزخ. جهنّم

بیت ۹: کف: دست // عَلَم: پرچم

بیت ۱۰: شُستنِ نقش: پاک کردن و از بین بردنِ آن // گُسستن: جدا کردن

بیت ۱۲: بی تو نه زندگی خوشم: بی تو با زندگی خوش نیستم. بی تو زندگی برای من خوش نیست // سر کشیدن: اعراض کردن. روگردانی کردن. بی‌اعتنایی کردن

بیت ۱۳: سَنَد: تکیه‌گاه

 

بی همگان به سر شود با صدای دکتر عبدالکریم سروش

 

بی تو به سر نمی‌شود با صدای استاد عبدالوهاب شهیدی و گروه پایور

 

بی تو به سر نمی‌شود با صدای استاد محمدرضا شجریان

 

بی تو به سر نمی‌شود با صدای استاد شجریان و آقای همایون شجریان
آهنگساز و نوازندۀ تار: استاد حسین علیزاده
نوازندۀ کمانچه: استاد کیوان کلهر

 

بی تو به سر نمی‌شود با صدای خانم مامک خادم و آقای همایون کاظمی
آهنگساز: آقای رامین ترکیان

 

بی تو به سر نمی‌شود با صدای آقای مسعود نوریان

 

بی تو به سر نمی‌شود با صدای استاد شهرام ناظری

 

بی تو به سر نمیشود با صدای جناب آقای بامداد فلاحتی
آهنگساز： استاد جلال ذوالفنون

 

بی تو به سر نمیشود با صدای شادروان، سید خلیل عالی نژاد

 

بی تو به سر نمیشود با دکلمه دکتر سروش و صدای استاد شجریان و استاد ناظری

 

بی تو به سر نمیشود با صدای داریوش

 

بی تو به سر نمیشود با صدای شادروان، استاد بنان

 

بی تو به سر نمیشود با صدای حسام الدین سراج

 

بی تو به سر نمی شود