دیگری (otherness)

دیگری
یکی از مسائل بسیار مهمی که در زمانۀ ما در روان‌شناسی و فلسفه و الهیات مطرح شده است، مسألۀ «دیگری» (otherness) است. جالب است که دانشمندانِ بسیار زیادی، بدون اینکه از کار هم خبر داشته باشند، مفهوم «دیگری» و جایگاه دیگری در زندگی ما را از جهات گوناگون مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند و امروزه حجم عظیمی از کتابها و مقالات دربارۀ این موضوع در اختیار ما قرار دارد. هنگامی که از دیگری سخن می‌گوییم، ممکن است که آن دیگری یک «انسان دیگر» باشد و ممکن است که «خدا» باشد. یکی از جالب‌ترین مباحث دربارۀ دیگری، آنجا مطرح می‌شود که در الهیات و دین‌شناسی خدا با عنوان موجودی «به کلی دیگر» (totaly other) در نظر گرفته می‌شود. به نظر برخی از متفکران، خدا موجودی به کلی دیگر است و مواجهه با او باعث می‌شود که انسان دچار دو حالت متفاوت شود: ترس و لرز از سویی و جذبه از سویی دیگر. به نظر برخی دیگر از اندیشمندان خدا به کلی دیگر است، به این معنی که بین انسان و خدا هیچ ربط و نسبتی وجود ندارد و برخی دیگر بر آنند که خدا «دیگری» است، ولی بین انسان و خدا همانندی‌هایی وجود دارد. همانگونه که می‌بینید در اینجا مباحثی مانند وحدت وجود به چالش کشیده می‌شوند. از سوی دیگر بحث دربارۀ دیگری مسألۀ «گفتگو» را نیز پیش می‌کشد. برخی بر آنند که تفکر در «تک‌گویی» پدید می‌آید و شکل پیدا می‌کند، اما کسانی که به «دیگری» اعتقاد دارند، برآنند که اندیشه در بسترِ گفتگو پدید می‌آید و بدون گفتگو هیچ اثری از اندیشه وجود نخواهد داشت و بالاتر از این انسان بودنِ «من» به وجود «تو» بستگی دارد. تا وقتی که «تو» نباشی «من» معنایی نخواهد داشت و اینجاست که نقش زبان به عنوان رابط میان «من» و «تو» اهمیت فراوان می‌یابد. به هر حال این مسأله بسیار اهمیت دارد و وقتی که با آن آشنا می‌شویم، نگاهی تازه به متون عرفانیِ خودمان، مانند منطق الطیر عطار و مثنوی مولانا و فصوص الحکم ابن عربی پیدا می‌کنیم.
سخنرانی بسیار سودمندی از استاد بزرگوار، دکتر محمد مجتهد شبستری برای دوستان عزیزم می‌فرستم. ایشان در این سخنرانی به خوبی دربارۀ مسألۀ «دیگری»، از نظر متفکرانِ آلمانی، سخن می‌گویند و نکات بسیار مهمی را مطرح می‌کنند.
این فایل را از کانال سخنرانی‌ها برداشته‌ام. برای صاحبان این کانال آرزوی تندرستی و سربلندی و توفیق دارم.