مبانی مدارا در مثنوی معنوی

سخنرانی ایرج شهبازی
موضوع: مبانی مدارا در مثنوی معنوی
مکان: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
زمان: آبان‌ماه ۱۳۹۵
مدت سخنرانی: یک ساعت و دو دقیقه

خلاصۀ سخنرانی
مولانا از عارفانی است که صلح و زندگیِ صلح‌آمیز در اندیشۀ او از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. او، آنگونه که از آثارش برمی‌آید، با خود و جهان در صلح به سر می‌بَرَد و می‌کوشد با همۀ آدمیان، از هر دین و نژادی، مدارا کند و بدانها مهر بورزد. مولانا رسیدن به صلح اجتماعی و همگانی را تنها در گرو دستیابی به صلح فردی و درونی می‌داند؛ به عبارت دیگر از نظر او بدون دستیابی به صلح درونی، نمی‌توان گامی در جهت تحقق صلحِ بیرونی برداشت. در این سخنرانی بر آنم تا راه‌های دستیابی به صلح را در مثنوی معنوی، بر اساس مبانیِ هستی‌شناسانه و انسان‌شناسانۀ مولانا، بررسی کنم. در این سخنرانی به هفت مبنای مدارا از نگاه مولانا اشاره شده است:

۱) پذیرشِ اصلِ تفاوت و تضاد: در زیر این اصل، چند نکتۀ مهم مطرح می‌شود: ۱-۱) ضرورتِ تفاوت و تضاد، ۱-۲) پایان‌ناپذیریِ اختلافات فکری و دینی، ۱-۳) ضرورت اختلافات دینی و فکری برای کشف حقیقت، ۱-۴) توجه کردن به تفاوت‌های فردی در آموزش‌های دینی، ۱-۵) بی‌قراری نظرگاه، ۱-۶) پرهیز کردن از جدال، ۱-۷) نگاهِ خداگونه به اختلافات و تفاوت‌ها.

۲) توجه به گوهر واقعی ادیان

۳) پرهیز از تجزّم و توجه به یقین و حقیقت‌جویی

۴) آشتی با سویه های تاریکِ وجود

۵) مهار کردنِ نفسِ اماره

۶) مهار کردنِ احساسات و غَرَض‌ها و پرهیز از رذائل نفسانی برای دستیابی به واقع‌بینی

۷) توجه به ناپایداری زندگی و میرا بودنِ انسان‌ها