خشم
یکی از مهم‌ترین احساساتِ انسان «خشم» است. این احساس در زندگیِ او، نقش مهمی دارد؛ چراکه نیروی دفاعی بدن ریشه در خشم دارد و بسیاری از نیروهای والای زندگی مانند خطرپذیری، بلندهمتی، نیرومندیِ اراده، جرأتِ اقدام به انجامِ کارها و بسی خصلت‌های مهمِ زندگی از خشم سرچشمه می‌گیرند و کسی که مایۀ خشم را در خود نداشته باشد، بسیاری از این ویژگی‌های نیکو را از دست می‌دهد؛ بنابراین سخن بر سر این نیست که خشم را از بین ببریم، یا کاملاً سرکوبش کنیم. قضا را گاهی ابراز خشم سببِ تخلیۀ هیجانیِ انسان می‌شود و او را به آرامش می‌رساند، اما باید دانست که این احساسِ ارزشمند؛ یعنی خشم، اگر به خوبی شناخته نشود و مهار نگردد، می‌تواند به زندگیِ مادی و معنوی انسان آسیب بزند؛ لذا در کنار حرمت نهادن به خشم، لازم است که از ماهیت و مکانیسمِ خشم خود آگاهی یابیم و آن را در خدمتِ عقلِ خود «استخدام» کنیم، تا در کنار بهره‌مندی از نیکی‌های خشم، خود را از آسیب‌های آن حفظ کنیم.
مولانا هم توجه بسیار زیادی به مسألۀ خشم داشته و دربارۀ آن سخنان نیکویی گفته است. احتمالاً دوستان دو بیت معروف مولانا را به یاد دارند که طبق آنها «شیخی، در روزِ روشن، با چراغ، در میان شهر دنبالِ انسان می‌گشت» و وقتی به او گفتند که انسان پیدا نمی‌شود، گفت: «آنچه یافت می‌نشود، آنم آرزوست». مولانا در این غزل زیبا سخنی دربارۀ ویژگی‌های «انسانِ حقیقی» نمی‌گوید، اما از داستان جالبی که در مثنوی آورده است، می‌توان فهمید که آن «انسان والا» که ارزش دارد چراغ‌به‌دست دنبال او بگردیم، کسی است که «خشم و شهوت» خود را مهار کرده است:
آن یکى با شمع برمىگشت روز
گِرْدِ بازارى، دلش پُر عشق و سوز
بُو الْفُضُولى گفت او را کاى فلان!
هین، چه مىجویى به سوى هر دُکان؟
هین، چه مىگَرْدى تو جویان با چراغ؟
در میانِ روزِ روشن چیست لاغ؟
گفت:«مىجویم به هر سو آدمى
که بُوَد حَىّ از حیاتِ آن دَمى».
هست، مردى گفت، این بازار پُر
مردمان اند آخر، اى داناى حُر!
گفت:« خواهم مرد بر جاده دو رَه
در رهِ خشم و به هنگامِ شَرَه
وقتِ خشم و وقتِ شهوت مرد کو؟
طالب مردى دوانم کو به کو
کو در این دو حال مردى در جهان
تا فداى او کنم امروز جان»؟
(مثنوی، د ۵، ۲۸۹۴-۲۸۸۷)
برای نمونه‌هایی دیگر از سخنان مولانا دربارۀ خشم. نگاه کنید به مثنوی، د ۱/ از بیت ۳۳۲ به بعد، از بیت ۷۵۵ به بعد، بیت ۲۴۳۶، از بیت ۳۷۹۶ به بعد، د ۲/ از بیت ۱۴۶۵ به بعد، از بیت ۲۵۵۴ به بعد، د ۳/ از بیت ۲۴۵۷، از بیت ۳۴۷۰ به بعد، د ۴/ از بیت ۱۱۲ به بعد، از بیت ۳۲۵۵ به بعد، د ۵/ از بیت ۳۰۳۹ به بعد، از بیت ۴۰۲۵ به بعد.