روشِ مطالعۀ مثنوی
دوستان زیادی از من می‌خواهند که برنامه‌ای برای مطالعۀ مثنوی و دیوان شمس به ایشان پیشنهاد کنم. در پاسخ به درخواست این دوستان، نکاتی را دربارۀ مطالعۀ مثنوی تقدیم میکنم و بحث دربارۀ دیوان شمس را به زمانی دیگر وامی‌گذارم:
به نظرم برای مطالعۀ هر کتابی، از جمله مثنوی، خوب است که همزمان دو نوع مطالعه داشته باشیم:
۱) مطالعۀ گسترده: برای اینکه غرق شدن در واژه‌ها و جملات و توجه کردن به مسائل دقیق و جزئی، مانعِ دریافتِ چارچوب کتاب نشوند و نیز برای آنکه از لذتِ متن‌خوانی به خوبی بهره‌مند بشویم، خوب است که بخشی از وقتِ خود را برای مطالعۀ سریعِ کتاب بگذاریم و در هر نشست، بخش زیادی از مطالب را با سرعتِ زیاد و دقتِ کم، مطالعه کنیم. این نوع مطالعه که اصطلاحاً به آن «مطالعۀ گسترده» می‌گوییم، باعث می‌شود از متن لذت ببریم و در عین حال از مطالبی که در متن دارای بسامدِ بالا هستند، آگاهی یابیم. در این نوع مطالعه اگر معنای بعضی از کلمات و جملات و حتی معنای بعضی از ابیات را اصلاً درنیافتیم، به آن اهمیت نمی‌دهیم و می‌کوشیم طرح کلی کتاب و کلیاتی دربارۀ روش نگارشِ نویسنده و مسائلِ اصلی کتابِ او را به دست آوریم. مثنوی، طبق نسخۀ قونیه، ۲۵۶۳۲ بیت دارد. پیشنهاد من این است که برای مطالعۀ گستردۀ مثنوی، هر روز، به طور میانگین، ۱۵۰ بیت را به سرعت بخوانیم. به این ترتیب در شش ماه می‌توانیم یک دورِ کامل مثنوی را بخوانیم. خواندنِ هر بیت مثنوی، با سرعت معمولی، شش ثانیه طول می‌کشد؛ بنابراین ۱۵۰ بیت را در کمتر از بیست دقیقه می‌توانید بخوانید.
۲) خواندنِ فشرده: در این نوع مطالعه، تلاش می‌کنیم که متن را با همۀ جزئیاتش، با دقت تمام بخوانیم و از کنار هیچ کلمه و جمله‌ای به راحتی نگذریم، مگر اینکه مطمئن شده باشیم که معنای آن را دریافته‌ایم. برای این نوع مطالعۀ مثنوی، پیشنهاد من این است که کار را با «شرح جامع مثنوی»، از استاد کریم زمانی آغاز کنیم. تهیۀ دورۀ کامل این شرح، برای قشر متوسطِ جامعۀ ما سخت است. می‌توانید جلد اول آن را که حدود چهل هزار تومان قیمت دارد، تهیه کنید و از آغاز مثنوی، بیت به بیت، با دقت تمام، مثنوی را به مطالعه بگیرید و کم‌کم بقیۀ مجلداتِ شرح مثنوی را هم تهیه کنید. برای مطالعۀ فشرده و دقیقِ مثنوی، روزی ۵۰ بیت را مطالعه کنید. این کار ۵۱۲ روز؛ یعنی حدود یک سال و نیم طول می‌کشد. فکر میکنم هر روز پنجاه دقیقه وقت برای مطالعۀ فشردۀ مثنوی لازم دارید. با توجه به این محاسبات، اگر روزی هفتاد دقیقه وقت برای مطالعۀ مثنوی بگذارید (بیست دقیقه برای مطالعۀ گسترده و پنجاه دقیقه برای مطالعۀ فشرده)، می‌توانید به این برنامه عمل کنید. نکتۀ مهم این است که خواندن گسترده که طبق محاسباتِ من، شش ماه طول می‌کشد، در طول مدتی که مشغول مطالعۀ فشرده هستید، ادامه یابد و پس از اتمام هر دور، باز از اول مثنوی، با همان روش، کار را آغاز کنید. به این ترتیب، شما در طول یک سال و نیم، سه بار مثنوی را با سرعت و یک بار با دقت مطالعه کرده‌اید و به نظرم این پیشرفت بسیار بزرگی است. بعد از این اگر خواستید به شکلِ تخصصی‌تری دربارۀ مثنوی کار کنید، باید برنامۀ جدیدی را آغاز کنید.
۳) استفاده از فایل صوتیِ مثنوی: خوشبختانه استاد حسین آهی و استاد محمد نوری همۀ مثنوی را از آغاز تا پایان، قرائت کرده‌اند و مرکز تحقیقات کامپیوتری نور، این اثر را به شکل ام. پی. تری (Mp3) روانۀ بازار کرده است. می‌توانید این لوح فشرده را تهیه بفرمایید و در اوقات آزاد، یا در حین رانندگی و آشپزی و کارهای سبک، هر روز ۱۵۰ بیتی را که با سرعت مطالعه می‌کنید، بارها و بارها گوش بدهید. به این ترتیب بیت‌ها در ذهن شما باقی می‌مانند و به مرور احساس می‌کنید که با مثنوی انس گرفته‌اید.
امیدوارم که هر کدام از شما، با توجه به میزان وقت‌تان و سطحِ تحصیلات‌تان از همین امشب، برنامه‌ای مناسب برای مطالعۀ مثنوی در نظر بگیرید و تا یک سال ونیم آینده، به همین منوال ادامه بدهید. مطمئنم لحظاتی که صرف این برنامه می‌کنید، از خوشترین زمان‌های زندگیِ شما خواهد بود، به یاری حق.