پیام‌های عارفانه از ابوالحسن خرقانی (۴)

ــ بعد از ايمان، هيچ چيز نيست بزرگ‌تر از دلی پاك و زبانی راست. (ص ۷۰۲)

ــ تحيُّر همچون مرغی است كه از آشيانۀ خود، به طلبِ چينه، بيرون آيد. چينه نيابد و ديگر باره راهِ آشيانۀ خود را نداند. (ص ۷۰۳)

ــ نماز و روزه بزرگ است، ولي كِبْر و حسد و حرص را از دل بيرون كردن نيكوتر است. (ص ۷۰۳)

ــ تلاش مردان چهل سال است: ده سال رنج بايد بردن تا زبان راست شود، و ده سال تا دست راست شود، و ده سال تا چشم راست شود، و ده سال تا دل راست شود. پس هركه چهل سال چنين قدم زند و به دعوی راست آيد، اميدِ آن است كه بانگی از حلقش برآيد كه در آن هوای نفْس نباشد. (ص ۷۰۴)

ــ هركه خوشیِ سخنِ خدا را نچشد و از اين جهان برود، او را چيزی نرسيده باشد. (ص ۷۰۴)

ــ اين راه راهِ بی‌باكان است و راهِ ديوانگان و مستان. با خدا مستی و ديوانگی و بی‌باكی سود دارد. (ص ۷۰۴)

ــ آن كس كه تشنۀ خدا باشد، اگر هرچه خدا آفريده است، به وی دهی، سير نشود. (ص ۷۰۵)

ــ مردمان سه گروه‌اند: يكی ناآزرده با تو آزار دارد، و يكی بيازاري، بيازارد و يكي كه بيازاری و نيازارد. (ص ۷۰۵)

ــ ای بسا كسان كه بر پشتِ زمين می‌روند و ايشان مرده‌اند و ای بسا كسان كه در شكمِ خاک خفته‌اند و ايشان زنده‌اند. (ص ۷۰۶)

ــ هرچه در هفت آسمان و زمين هست، در تنِ توست. كسی می‌بايد كه ببيند. (ص ۷۰۶)

ــ هركسی ماهی در دريا گيرد. اين جوانمردان ماهی بر خشك گيرند و ديگران كشت بر خشک كنند، اين طايفه كشت بر دريا كنند. (ص ۷۰۷)

ــ كسانی را ديدم كه به تفسيرِ قرآن مشغول بودند. جوانمردان به تفسير خويش مشغول‌اند. (ص ۷۰۹)

ــ درختِ اندوه بكار! باشد كه به بار آيد و تو بنشينی و بگريی، تا عاقبت بدان سعادت رسی كه از تو پرسند: «چرا می‌گريی»؟ (ص ۷۰۹)

ــ نهايتِ محبت آن است كه اگر خدا هر نيكويی كه با همۀ بندگان كرده است، با تو بكند، بدان نيارامی و اگر به عدد درياها شراب به حلقِ تو فروريزد، سير نشوی و بگويی: «آيا زيادت هست»؟ (ص ۷۱۰)

ــ جوانمرد آن است كه اگر خداوند هزار كرامت با برادرِ او كند و با او يك كرامت كرده باشد، آن يكی را نيز ببرد و بر سرِ آن نهد تا آن نيز آن برادر را بُوَد. (ص ۷۱۰)

منبع: تذکره الاولیاء، از عطار نیشابوری، تصحیح محمد استعلامی. انتشارات زوار. ۱۳۷۰

پیام‌های عارفانه از ابوالحسن خرقانی (۳)

ــ چون به جان می‌نگرم، جانم درد می‌كند، و چون به دل می‌نگرم، دلم درد می‌كند و چون به فعل می‌نگرم، قيامتم درد می‌كند، و چون به وقت می‌نگرم، «تو»ام درد می‌كنی. (ص ۶۸۷)

ــ الهی! اگر اندامم درد كند، شفا تو دهی. چون «تو»ام درد كنی، چه كسی مرا شفا می‌دهد؟ (ص ۶۸۹)

ــ در همه كارها پيش طلب بُوَد، پس يافت، جز در اين حديث كه پيش يافت بُوَد، پس طلب. (ص ۶۸۹)

ــ جان چون مرغی است كه پری به مشرق دارد و پری به مغرب و پای به خاک و سر بدان‌جا كه نشان نتوان كرد. (ص ۶۹۱)

ــ دوست چون با دوست حاضر آيد، همه دوست را بيند، خويشتن را نبيند. (ص ۶۹۲)

ــ همنشينی با خدا كنيد نه با خَلق؛ كه ديدنی خداست، و دوست‌داشتنی خداست و آن كس كه به وی نازيد، خداست و گفتنی خداست و شنودنی خداست. (ص ۶۹۳)

ــ اگر خدا را به خِرَد شناسی، علمی با تو بُوَد و اگر به ايمان شناسی، راحتيی با تو بُوَد، و اگر به معرفت شناسی، دردی با تو بُوَد. (ص ۶۹۴)

ــ يک ذرّه عشق از عاَلمِ غيب بيامد و همۀ سينه‌هاي عاشقان را ببوييد. هيچ‌كس را محرم نيافت، هم به عالَمِ غيب بازگشت. (ص ۶۹۷)

ــ خدا را آن‌جا ديدم كه خويش را نديدم. (ص ۶۹۸)

ــ بر همه چيزی كتابت بُوَد، مگر بر آب و اگر گذر كنی بر دريا، از خونِ خويش بر آب كتابت كن، تا آن‌كه از پیِ تو درآيد، داند كه عاشقان و مستان و سوختگان از اين‌جا گذشته‌اند. (ص ۷۰۰)

ــ عمل مانند شير است؛ چون پای به گردنش كنی، روباه شود. (ص ۷۰۱)

ــ هركه در زمين سفر كند، پايش را آبله افتد، و هركه سفرِ آسمان كند، دلش را آبله پديد آيد، و من سفرِ آسمان كردم، تا بر دلم آبله افتاد. (صص ۷۰۲-۷۰۱)

ــ كسی كه روز به شب آورد و مؤمنی را نيازرده باشد تا شب، با پيغامبر زندگانی كرده است و اگر مؤمنی را بيازارد، آن روز خدا طاعتش را نپذيرد. (ص ۷۰۲)

منبع: تذکره الاولیاء، از عطار نیشابوری، تصحیح محمد استعلامی. انتشارات زوار. ۱۳۷۰

پیام‌های عارفانه از ابوالحسن خرقانی (۲)

ــ دوش جوانمردی گفت: «آه» و آسمان و زمين بسوخت. (ص ۶۸۱)

ــ در معدۀ من چيزی پديد آمد، بوياتر از مُشک، خوش‌تر از شهد، سر به حلقِ من بُرد، از حق ندا آمد: ما تو را از معدۀ تهی طعام آوريم و از جگرِ تشنه آب. (ص ۶۸۲)

ــ خداوند بندگیِ من بر من ظاهر كرد، اول و آخرِ خويش را قيامت ديدم، هرچه به اول به من بداد، به آخر همان بداد و مرا از موی سر تا به ناخنِ پا پلِ صراط گردانيد. (ص ۶۸۲)

ــ هرگاه كه از خويشتن گذشتی، پلِ صراط را پشت سر گذاشتی. (ص ۶۸۲)

ــ كلۀ سرم عرش است و پای‌ها زمين و هر دو دست مشرق و مغرب. (ص ۶۸۳)

ــ هركه نزد خدا مرد است، نزد خَلق كودک است و هركه نزد خَلق مرد است، آن‌جا نامرد است. (ص ۶۸۳)

ــ عافيت را در تنهايی يافتم و سلامت را در خاموشی. (ص ۶۸۳)

ــ عالِم بامداد برخيزد طلبِ زيادتیِ علم كند، زاهد طلبِ زيادتیِ زهد كند و من در بندِ آنم كه شاديی به دلِ برادری برسانم. (ص ۶۸۳)

ــ با خلقِ خدا صلحی كردم كه هرگز جنگ نكردم و با نفْس جنگی كردم كه هرگز صلح نكردم. (ص ۶۸۴)

ــ اين جهان را به جهانيان واگذاشتم و آن جهان را به بهشتيان، و قدم بر جايی نهادم كه آفريده را در آن‌جا راه نيست. (ص ۶۸۴)

ــ عشق عشق نيست مگر اين‌كه عاشق هرگاه كه معشوق خود را می‌بيند، شرم داشته باشد كه بگويد: «من تو را دوست دارم». (ص ۶۸۵)

ــ به پشت خوابيده بودم، از گوشۀ عرش چيزی قطره‌قطره می‌چكيد به دهانم و در باطنم شيرينی پديد می‌آمد. (ص ۶۸۵)

ــ بعضی از مردمان می‌گويند: «خدا و نان»، و بعضی ديگر می‌گويند: «نان و خدا» و من می‌گويم: «خدا بی نان، خدا بی آب، خدا بی همه چيز». (ص ۶۸۷)

منبع: تذکره الاولیاء، از عطار نیشابوری، تصحیح محمد استعلامی. انتشارات زوار. ۱۳۷۰

پیام‌های عارفانه از ابوالحسن خرقانی (۱)

ــ بيا هر دو دستِ لطف حق را بگيريم و بالاي هر دو عالَم بجهيم كه نه به بهشت التفات كنيم و نه به دوزخ. (صص ۶۳-۶۶۲)

ــ اگر مردمان را به خدا دعوت می‌كني و چون كسی ديگر آنها را به حق دعوت می‌كند، تو را خوش نمی‌آيد، بدان كه تو مردمان را به سوی خويشتن دعوت می‌كرده‌ای. (ص ۶۶۸)

ــ من را چون پاره‌ای خاک جمع كردند، پس بادي شديد درآمد و هفت آسمان و زمين را از من پُر كرد و من خود ناپديد بودم. (ص ۶۷۳)

ــ دراز سفرا كه ماييم و كوتاه سفرا كه ماييم! چند همی‌گرديم از پسِ خويش؟ (ص ۶۷۳)

ــ كار خويش را به اخلاص نديدم تا آفريدۀ تنهايیِ خويشتن را نديدم. (ص ۶۷۴)

ــ عرش خدا بر پشتِ ما ايستاده است. ای جوانمردان! نيرو كنيد و مردآسا باشيد؛ كه بار گران است. (ص ۶۷۴)

ــ در سرای دنيا زيرِ خاربُنی، با خداوند زندگانی كردن، از آن دوست‌تر دارم كه در بهشت، زيرِ درختِ طوبی، از او بی‌خبر باشم. (صص ۷۵-۶۷۴)

ــ چشنده‌ام و خود ناپديد، شنونده‌ام و خود ناپديد، و گوينده‌ام و خود ناپديد. (ص ۶۷۵)

ــ اگر از تركستان تا به درِ شام، كسي را خاری در انگشت شود، آن از آنِ من است، و همچنين اگر از ترك تا شام، كسی را قدم در سنگ آيد، زيانِ آن مراست و اگر اندوهی در دلی است، آن دل از آنِ من است. (صص ۷۶-۶۷۵)

ــ در اندرونِ پوستِ من دريايی است كه هرگاه بادی برآيد، از اين دريا ابر و باران سر بركند و از خای تا به افلاک، باران ببارد. (ص ۶۷۶)

ــ بايد كه زندگانی چنان كنيد كه جانِ شما بيامده باشد و در ميانِ لب و دندان ايستاده؛ كه چهل سال است تا جانِ من ميان لب و دندان ايستاده است. (ص ۶۷۶)

ــ مرا زير و زبر نيست، پيش و پس نيست، راست و چپ نيست. (ص ۶۷۷)

ــ در رَحِمِ مادر بسوختم. چون به زمين آمدم، بگداختم، و چون به حد بلوغ رسيدم، پير گشتم. (ص ۶۷۷)

ــ بر خَلقِ او كسی مُشفق‌تر از خود نديدم، تا آن‌جاكه گفتم: كاشكی بَدَلِ همۀ خلق من می‌مردم، تا خلق را مرگ نبايستی ديد. كاشكی حسابِ همۀ خلق با من می‌كرد تا خلق را به قيامت حساب نبايستی ديد، و كاشكی عقوبتِ همۀ خلق با من می‌كرد تا ايشان را دوزخ نبايستی ديد. (ص ۶۷۸)

منبع: تذکره الاولیاء، از عطار نیشابوری، تصحیح محمد استعلامی. انتشارات زوار. ۱۳۷۰

پیام‌های عارفانه از عارفان تذکره الاولیاء

ــ پيران آينۀ تو هستند؛ چنان بينی ايشان را كه تويی. (ابوالعباسِ قصّابِ آملی، ص ۶۴۲)

ــ هرگز كسی مرا نديده است و هركه مرا بيند، از من صفتِ خويش كند. (ابوالعباسِ قصّابِ آملی، ص ۶۴۴)

ــ بر لبِ دريای غيب ايستاده بودم، بيلی در دست. يک بيل فروبردم، از عرش تا ثری بدان يک بيل برآوردم، چنان‌كه دوم بيل را هيچ نمانده بود و اين كمترين درجۀ زهد است. (ابوالعباسِ قصّابِ آملی، ص ۶۴۴)

ــ با هركسی كار به قدرِ وُسعِ او توان كرد. (ابوعلی دقّاق، ص ۶۵۲)

ــ نگر تا از بهرِ او با هيچ آفريده خصومت نكنی؛ كه در آن صورت ادعا كرده‌ای كه تو از آنِ تويی، حال آن‌كه تو از آنِ خود نيستی؛ تو را خداوندی است. كارِ خويش بدو بازگذار، تا او، خود، خصمیِ ملکِ خويش كند. (ابوعلی دقّاق، ص ۶۵۳)

ــ هركه جانِ خود را جاروبِ درِ خانه معشوق نمی‌كند، او عاشق نيست. (ابوعلیِ دقّاق، ص ۶۵۳)

ــ هركه ترکِ حرام كند، از دوزخ نجات يابد، و هركه ترکِ شبهت كند، به بهشت رسد، و هركه ترکِ زيادت كند، به خدا رسد. (ابوعلیِ دقّاق، ص ۶۵۴)

ــ سخاوت دارای سه مرتبه است: سخاوت و جود و ايثار؛ هركه حق را بر نَفْسِ خود برگزيند، صاحبِ سخاوت است، و هركه حق را بر دلِ خود برگزيند، صاحبِ جود است، و هركه حق را بر جانِ خود برگزيند، صاحبِ ايثار است. (ابوعلیِ دقّاق، ص ۶۵۵)

ــ همنشينی با اژدها آسان‌تر است از همنشينی با درويشی كه بخيل است. (ابوعلیِ دقّاق، ص ۶۵۵)

ــ عالِم را روا نيست كه خبر دهد، مگر از آنچه كه خوانده است و عارف را روا نيست كه خبر دهد، مگر از آنچه كه يافته است. (ابوعلیِ دقّاق، صص ۵۷-۶۵۶)

ــ از آب و گِل چه آيد جز خطا؟ و از خدا چه آيد جز عطا؟ (ابوعلیِ دقّاق، ص ۶۵۷)

ــ عارف همچون كسي است كه بر شير نشيند؛ همه از او می‌ترسند و او، خود، از همه بيشتر می‌ترسد. (ابوعلیِ دقّاق، ص ۶۵۸)

ــ بارخداوندا! ما نامۀ خويش به گناه سياه كرديم و تو موی ما را به روزگار سپيد كردی. ای خالقِ سياه و سپيد! فضل كن و سياه‌كردۀ ما را به سپيدكردۀ خويش ببخش! (ابوعلیِ دقّاق، صص ۵۹-۶۵۸)

منبع: تذکره الاولیاء، از عطار نیشابوری، تصحیح محمد استعلامی. انتشارات زوار. ۱۳۷۰

پیام‌های عارفانه از شبلی

ــ عمری است كه می‌خواهم با خداوندِ خويش خلوتی داشته باشم كه «من» در آن ميانه نباشم. (ص ۶۱۹)

ــ تكيه‌گاهِ من «ناتوانیِ من» است و عصاكشِ من «نيازِ من» است. (ص ۶۱۹)

ــ مرا سه مصيبت افتاده است هر يک از ديگری سخت‌تر: مصيبتِ نخست آن است كه حق از دلم برفت، سخت‌تر آن كه باطل به جای حق نشست، و سخت‌تر از همه آن كه مرا دردِ اين نگرفته است كه درمانِ آن بكنم و چنين آسوده خاطر نباشم. (صص ۶۲۰-۶۱۹)

ــ بارخدايا! دنيا و آخرت را به من بده، تا از دنيا لقمه‌ای سازم و در دهانِ سگی افكنم، و از آخرت لقمه‌ای سازم و در دهان جهودی اندازم؛ چراكه هر دو حجاب‌اند از مقصود. (ص ۶۲۰)

ــ دل از هزار دنيا و هزار آخرت بهتر است؛ زيراكه دنيا سرای محنت است و آخرت سرای نعمت و دل سرای معرفت. (ص ۶۲۰)

ــ فاسقِ مُوَحِّد بهتر است از راهبِ زاهد. (ص ۶۲۲)

ــ دوزخی آن است كه نمی‌تواند گرده‌ای نان، برای خدا، به درويشی بدهد و براي هوای نَفْس صد دينار در يک مهمانی خرج می‌كند و نشانِ بهشتی بر خلافِ اين است. (ص ۶۲۵)

ــ تصوّف ضبط حواس است و مراعاتِ اَنفاس. (ص ۶۳۱)

ــ صوفیِ حقيقی آن است كه همۀ مردمان را عيال خود بيند. (ص ۶۳۱)

ــ چون حق خواهد كه بلا را عذاب كند، آن را در دلِ عارف اندازد. (ص ۶۳۲)

ــ عارف به چشم می‌گريد، به لب می‌خندد، به دل می‌سوزد، به سر می‌بازد، و نامِ دوست می‌گويد و بر درِ او می‌گردد. (ص ۶۳۲)

ــ «عبارت» زبانِ علم است و «اشارت» زبانِ معرفت. (ص ۶۳۲)

ــ شريعت آن است كه او را پرستی، طريقت آن است كه او را طلبی، و حقيقت آن است كه او را بينی. (ص ۶۳۳)

ــ برترين ذكر فراموشیِ ذاكر است در مشاهدۀ مذكور. (ص ۶۳۳)

منبع: تذکره الاولیاء، از عطار نیشابوری، تصحیح محمد استعلامی. انتشارات زوار. ۱۳۷۰

پیام‌های زیبا از عارفان تذکره الاولیاء

ــ دندانم فرسوده شد از نعمتِ حق خوردن، و زبانم از كار شد از بس شكايت كردن. (ابوالحسن پوشنگی، ص ۵۲۲)

ــ تصوّف كوتاهیِ اَمَل است و مُداومت بر عمل. (ابوالحسن پوشنگی، ص ۵۲۲)

ــ نَفْس كه به فضای توحيد رسد، هزار بار خبيث‌تر و مكّارتر از آن بُوَد كه در اول؛ ازآن‌كه در اول بسته بود و اينجا گشاده و منبسط است، و در اول از ضيقِ بشريت آلتِ خويش ساخته بود، اينجا از وسعتِ توحيد آلتِ خود سازد؛ پس از نَفْس ايمن مباش و گوش دار تا بر نَفْس ظفر يابی؛ كه شيطان در درون تو نشسته است. (حكيم ترمذی، ص ۵۲۹)

ــ تقوا آن است كه در قيامت هيچ‌كس دامن تو را نگيرد و جوانمردی آن است كه تو دامن هيچ‌كس را نگيری. (حكيم ترمذی، ص ۵۳۲)

ــ عزيز كسی است كه معصيت او را خوار نكرده است. (حكيم ترمذی، ص ۵۳۲)

ــ آزاد كسی است كه طمع او را بنده نكرده است. (حكيم ترمذی، ص ۵۳۲)

ــ هر كه در طريقت افتاد، او را با اهلِ معصيت هيچ انكار نماند. (حكيم ترمذی، ص ۵۳۲)

ــ هر كه از چيزي بترسد، از او گريزد و هركه از خدا بترسد، در او گريزد. (حكيم ترمذی، ص ۵۳۲)

ــ هر چه عبارت كنی به زبانِ خويش، بايد كه از حال خود عبارت كرده باشی و نباشی حكايت‌كننده از غيری. (عبدالله منازل، ص ۵۴۰)

ــ آدمی عاشق است بر شقاوت خويش؛ همه آن خواهد كه سببِ بدبختیِ او بُوَد. (عبدالله منازل، ص ۵۴۱)

ــ شما عاشقِ شده‌ايد بر خويش، و بر كسی نيز كه بر شما عاشق شده است. (عبدالله منازل، ص ۵۴۱)

ــ هر كه سايه از نفسِ خود برگيرد، عيشِ خلايق در سايۀ او بُوَد. (عبدالله منازل، ص ۵۴۲)

ــ عارف آن است كه از هيچ چيز عَجَبش نيايد. (عبدالله منازل، ص ۵۴۲)

ــ هر كه پندارد كه نزديك‌تر است، او به حقيقت دورتر است. (علیِ سهلِ اصفهانی، ص ۵۴۳)

ــ از وقتِ آدم تا قيامِ ساعت، آدميان از دل گفتند و می‌گويند و من كسی می‌خواهم كه به من بگويد كه دل چيست، يا چگونه است؟ و نمی‌يابم. (علیِ سهلِ اصفهانی، ص ۵۴۴)

ــ تا تو از شكمِ مادر بيرون آمده‌ای، در خراب كردنِ عمرِ خودی. (احمدِ مسروق، ص ۵۵۵)

ــ هر كه دنيا را ترك كند براي دنيا، آن علامتِ دوستیِ دنيا بُوَد. (ابوعبدالله تروغبدی، ص ۵۵۸)

منبع: تذکره الاولیاء، از عطار نیشابوری، تصحیح محمد استعلامی. انتشارات زوار. ۱۳۷۰

پیام‌های زیبا از عارفان تذکره الاولیاء

ــ خدای را مردان‌اند كه همه زنده بدو هستند و پاينده به مشاهدۀ او؛ اگر يک لحظه از مشاهدۀ حق بازمانند، جان از ايشان برآيد؛ بدو خسبند و بدو خورند و بدو گيرند و بدو روند و بدو بينند و بدو شنوند و بدو باشند. (ابوالحسين نوری، ص ۴۶۷)

ــ تصوّف آزادی است و جوانمردی و ترکِ تكلّف و سخاوت. (ابوالحسين نوري، ص ۴۷۴)

ــ علامتِ سعادت آن است كه مُطيع باشی و می‌ترسی كه مبادا مردود گردی، و علامتِ شقاوت آن است
كه معصيت می‌كنی و اميد داری كه مقبول باشی. (ابوعثمان حيری، ص ۴۸۱)

ــ آدميان بر اخلاق خويش‌اند، تا مادام كه خلاف هوای ايشان كرده نيايد و چون خلاف هوای ايشان كنند، جملۀ خداوندانِ اخلاقِ كريم خداوندانِ اخلاقِ لئيم‌اند. (ابوعثمان حيری، ص ۴۸۲)

ــ اگر كسی بيست سال در شيوۀ نفاق قدم زند و در اين مدّت برای نفع برادری يك قدم بردارد، فاضل‌تر از آن كه شست سال عبادت به اخلاص كند از برای نجاتِ نفسِ خود. (ابن عطا، ص ۴۹۱)

ــ همّتِ هر يكی از خلق به حدِ خويش است؛ بستة آن‌اند كه در آن‌اند. (ابن عطا، ص ۴۹۲)

ــ به ظاهر با خَلْق باش و به باطن با حق. (ابن عطا، ص ۴۹۵)

ــ بلندی نيافت آن كه يافت، الّا به خوی خوش. (ابن عطا، ص ۴۹۶)

ــ غايت تواضع آن است كه از خانه بيرون آيی و هر كه را ببينی، چنان دانی كه بهتر از توست. (يوسف ابن اسباط، ص ۵۰۳)

ــ هر كه را سيری به طعام بُوَد، هميشه گرسنه بُوَد. (ابويعقوب نهرجوری، ص ۵۰۷)

ــ هر كه را توانگری به مال بُوَد، هميشه درويش بُوَد. (ابويعقوب نهرجوری، ص ۵۰۷)

ــ تصوّف آن است كه هيچ چيز مِلکِ تو نباشد و تو مِلکِ هيچ چيز نباشي. (سمنون محب، ص ۵۱۴)

ــ سيزده حج به توكّل كردم. چون نگه كردم، همه بر هوای نَفْس بود؛ ازآن‌كه مادرم گفت: «سبوی آب آر»،
بر من گران بود. دانستم كه آن حج بر شَرَهِ نَفْس بود. (ابومحمد مرتعش، ص ۵۱۵)

ــ كسی كه خدا او را توفيق دهد كه مخالفتِ هوا كند، او بزرگ‌تر از آن بُوَد كه در آب و در هوا برود. (ابومحمد مرتعش، ص ۵۱۶)

ــ عجب دارم از آن كه به هوای خود به خانة خدا رود و زيارت كند، چرا قدمی بر هوای خود ننهد تا به خدا رسد؟ (محمد ابن فضل، ص ۵۱۹)

ــ اسلام به چهار چيز از شخص مُفارقت كند: يكی آن كه عمل نكند بدان‌چه داند، دوم آن كه عمل كند بدان‌چه نداند، سوم آن كه نجويَد آن‌چه نداند، چهارم آن كه مردمان را منع كند از آموختن. (محمد ابن فضل، ص ۵۱۹)

منبع: تذکره الاولیاء، از عطار نیشابوری، تصحیح محمد استعلامی. انتشارات زوار. ۱۳۷۰

پیام‌های عارفانه از جنيد بغدادي

ــ شكر آن است كه با نعمتی كه خدا به تو داده است، در وی عاصی نشوی و نعمت او را سرمايۀ معصيت نسازی. (ص ۴۱۸)

ــ ده سال بر درِ دل نشستم و به پاسبانی، دل را نگه داشتم و تا ده سال، دلِ من مرا نگه می‌داشت. اكنون بيست سال است كه نه من از دل خبر دارم و نه دل از من خبر دارد. (ص ۴۲۱)

ــ خدا سی سال، به زبان جنيد، سخن گفت با خَلْق و جنيد در ميان نه و خَلْق را خبر نه. (ص ۴۲۱)

ــ اين سينۀ تو حَرَمِ خاصِ خداست. تا توانی هيچ نامحرم را در حَرَمِ خاص راه مده! (ص ۴۳۶)

ــ خنک كسی كه در همۀ عمر، يک ساعت او را حضور بوده است. (صص ۳۷-۴۳۶)

ــ مردانی بودند كه به يقين، بر آب می‌رفتند و آن مردان كه از تشنگی می‌مردند، يقينِ ايشان فاضل‌تر بود. (ص ۴۳۸)

ــ به رعايتِ حقوق نتوان رسيد، مگر به حراستِ قلوب. (ص ۴۳۸)

ــ اگر جملۀ دنيا يک كس را بُوَد، زيانش ندارد و اگر سِرّش شَرَهِ يک خرما كند، زيانش دارد. (ص ۴۳۸)

ــ هر چشمی كه به عبرتِ حق تعالی مشغول نَبُوَد، نابينا بِه، و هر زبانی كه به ذكرِ او مُستغرق نيست، گنگ بِه، و هر گوش كه به حق شنيدن مترصّد نيست، كر بِه، و هر تنی كه به خدمتِ خدای عزّ و جل در كار نَبُود، مُرده بِه. (ص ۴۳۹)

ــ زمين درخشان است از عبادت‌كنندگان، چنان‌كه آسمان درخشان است به ستارگان. (ص ۴۳۹)

ــ بلا چراغِ عارفان است و بيداركنندۀ مُريدان و هلاك‌كنندۀ غافلان. (ص ۴۴۰)

ــ خدای هرگز صاحبِ همّت را عقوبت نكند، اگرچه معصيت رود بر وی. (ص ۴۴۰)

ــ صوفی چون زمين بُوَد كه همه پليدی در وي افكنند و همه نيكويی از وی بيرون آرند. (صص ۴۱-۴۴۰)

ــ «علم» آن است كه قدرِ خويش بدانی. (ص ۴۴۲)

ــ محبت درست نشود، مگر در ميان دو تن كه يك ديگری را گويد: «ای من»! (ص ۴۴۳)

ــ هيچ چيز بر اوليا سخت‌تر از نگاه‌داشتِ انفاس در اوقات نيست. (ص ۴۴۴)

ــ حقيقتِ صدق آن است كه راست گويی در مهم‌ترين كاری كه از او نجات نيابی مگر به دروغ. (ص ۴۴۴)

ــ صادق روزی چهل بار از حالی به حالی بگردد و منافق چهل سال بر يک حالت بماند. (ص ۴۴۴)

ــ صحبت با فاسقانِ نيكوخوی دوست‌تر دارم از آن‌كه با زاهدانِ بدخوی. (ص ۴۴۵)

ــ حقيقتِ ذكر فانی شدنِ ذاكر است در مذكور و فانی شدنِ ذكر در مشاهدة مذكور. (ص ۴۴۵)

منبع: تذکره الاولیاء، از عطار نیشابوری، تصحیح محمد استعلامی. انتشارات زوار. ۱۳۷۰

پیام‌های زیبا از عارفان تذکره الاولیاء

ــ نشانۀ «خوش‌خويی» رنج خود از خَلق برداشتن است و رنجِ خَلْق كشيدن. (شاه شجاع كرمانی، ص ۳۸۰)

ــ مرغی را كه بر سيخ زده باشند و به آتش می‌گردانند، حاجت نَبُوَد از او پرسيدن كه: چوني؟ (شاه شجاع كرماني، ص ۳۸۱)

ــ خدای تو را طعمِ نَفْسِ تو مچشاناد؛ كه اگر اين طعم بچشانَد، پس از آن هيچ نبينی. (يوسف بن الحسين، ص ۳۸۷)

ــ كمياب‌ترين چيز، در دنيا، «اخلاص» است؛ هرچند می‌كوشم تا ريا را از دلِ خود بيرون كنم، به رنگی ديگر از دل من می‌رويَد. (يوسف بن الحسين، ص ۳۸۸)

ــ اگر خدای را به جملۀ معاصي بينم، دوست‌تر از آن دارم كه با ذرّه‌ای «تصنّع» بينم. (يوسف بن الحسين، ص ۳۸۸)

ــ شفقتِ من بر خَلق تا بدآن حد است كه اگر حق تعالی مرا به عوضِ همۀ عاصيان در دوزخ كند و عذاب كند، روا دارم. (ابوعثمان حيری، ص ۳۹۳)

ــ «جوانمردی» آن است كه انصاف بدهی و انصاف نطلبی. (ابوحفص حداد نيشابوری، ص ۳۹۴)

ــ هركه بدهد و بستاند، او مردی است، و هركه بدهد و نستاند، او نيم‌مردی است، و هركه ندهد و نستاند، او مگسی است نه كسی و در او هيچ خير نيست. (ابوحفص حداد نيشابوري، ص ۳۹۸)

ــ هرگاه مستی را بينی كه می‌افتد و می‌خيزد، نگر تا وی را ملامت نكنی؛ كه مبادا كه به همان مبتلا گردی. (حمدونِ قصّار، ص ۴۰۳)

ــ بنده آن است كه حق را پرستد و دوست ندارد كه او را پرستند. (حمدونِ قصّار، ص ۴۰۴)

ــ «حكمت» سخن گويد در دلِ عارفان به زبانِ تصديق، در دلِ زاهدان به زبانِ تفضيل، در دلِ عابدان به زبانِ توفيق، در دلِ مريدان به زبانِ تفكّر و در دلِ عالمان به زبانِ تذكّر. (منصور عمار، ص ۴۰۷)

ــ زيان‌بارترين معاصی آن بُوَد كه طاعت كنی به جهل؛ كه ضرر آن بر تو بيش از آن بُوَد كه معصيت كنی بر جهل. (احمدِ انطاكی، ص ۴۱۲)

ــ شهوات از دل بيرون نروند، مگر از خوفی بي‌قراركننده، يا شوقي بي‌آرام‌كننده. (عبدالله خُبَيق، ص ۴۱۴)

ــ دل را بستۀ طمع مدار، تا از كُل آزاد شوي. (عبدالله خُبَيق، ص ۴۱۵)

منبع: تذکره الاولیاء، از عطار نیشابوری، تصحیح محمد استعلامی. انتشارات زوار. ۱۳۷۰

پیام‌های عارفانه از يحیی بن معاذ

ـ اگر فرشتۀ مرگ نبود، اين دنيا ذرّه‌ای نمی‌ارزيد. (ص ۳۶۴)

ــ اگر دوزخ را به من ببخشند، هرگز هيچ عاشق را نسوزم؛ از بهر آن‌كه عشق، خود، او را صد بار سوخته است. (ص ۳۶۴)

ــ هركه شاد شود به خدمتِ خدا، جملۀ اشيا به خدمتِ او شاد شوند. (ص ۳۶۴)

ــ هركه را چشم روشن شود به خدا، چشمِ جملۀ اشيا به نظر كردن در او روشن شود. (ص ۳۶۴)

ــ خدای از آن كريم‌تر است كه عارفان را به طعامِ بهشت دعوت كند؛ كه ايشان را همّتی است كه جز به ديدار خدای سر فرونيارد. (ص ۳۶۴)

ــ از عملِ نيكو گمانِ نيكو خيزد و از عملِ بد گمانِ بد. (ص ۳۶۵)

ــ عبرت به خروار است و كسی بايد كه عبرت بگيرد به مثقال. (ص ۳۶۵)

ــ «تنهايی» آرزوی صدّيقان است و انس گرفتن با خَلْق وحشتِ ايشان است. (ص ۳۶۵)

ــ سه خصلت از صفت اولياست: اعتماد كردن بر خدا در همۀ چيزها، و بی‌نياز بودن بدو از همۀ چيزها، و رجوع كردن بدو در همۀ چيزها. (ص ۳۶۵)

ــ اگر مرگ را در بازار فروختندی و بر طبق نهادندی، سزاوار بودی اهلِ آخرت را كه هيچ‌شان آرزو نيامدی و نخريدندی جز مرگ. (ص ۳۶۵)

ــ جملۀ دنيا، از اول تا آخر، در برابر يك ساعت غم نيرزد؛ پس چگونه بُوَد جملۀ عمر در غم بودن از بهرِ اندک نصيبی از آن؟ (ص ۳۶۷)

ــ نشانِ محبت آن است كه به نیكويی زيادت نشود و به جفا نقصان نگيرد. (ص ۳۷۲)

منبع: تذکره الاولیاء، از عطار نیشابوری، تصحیح محمد استعلامی. انتشارات زوار. ۱۳۷۰

پیام‌های عارفانه از سَری سَقَطی

ــ ساكن شدن در كوه بس كاری نباشد. مرد بايد كه در ميان بازار مشغول تواند بود، چنان‌كه يک لحظه از حق تعالی غايب نشود. (ص ۳۳۱)

ــ خواهم كه همۀ اندوه‌هايی كه در دل‌های مردمان است، در دل من باشد، تا ايشان از اندوه فارغ باشند. (ص ۳۳۱)

ــ هر معصيت كه آن به سببِ شهوت بُوَد، اميد توان داشت به آمرزشِ آن، و هر معصيت كه آن به سببِ كِبْر بُوَد، اميد نتوان داشت به آمرزشِ آن. (ص ۳۳۸)

ــ اگر كسي به بستانی پُر درخت برود و بر هر درختی مرغی نشسته باشد و به زبانی فصيح می‌گويد: «السّلام عليك يا ولي الله»! و آن كس نترسد كه آن مكر است و استدراج، بر وی ببايد ترسيد. (ص ۳۳۸)

ــ ادب ترجمانِ دل است. (ص ۳۳۸)

ــ هركه عاجز آيد از ادبِ نفسِ خويش، از ادبِ غير عاجز بُوَد هزار بار. (ص ۳۳۸)

ــ زبانِ تو ترجمانِ دلِ توست و روی تو آينۀ دلِ توست؛ بر روی تو پيدا شود آن‌چه در دل نهان داری. (ص ۳۳۸)

ــ دل‌ها سه قسم است: دلی است مثل كوه كه آن را هيچ از جای نتواند جنبانيد، و دلی است چون درخت، بيخ او محكم، اما باد او را گه‌گه می‌جنبانَد و دلی است چون پَری كه تا باد می‌وزد، به هر سو می‌گردد. (ص ۳۳۸)

ــ عارف «آفتاب‌صفت» است كه بر همۀ عالم بتابد و «زمين‌شكل» است كه بارِ همۀ موجودات بكشد و «آب‌نهاد» است كه زندگانی دل‌ها بدو بُوَد و «آتش‌رنگ» است كه عالم بدو روشن گردد. (ص ۳۳۹)

ــ حُسنِ خُلق آن است كه نرنجانی و رنجِ خَلْق بكشی بی كينه و مكافات. (ص ۳۴۰)

منبع: تذکره الاولیاء، از عطار نیشابوری، تصحیح محمد استعلامی. انتشارات زوار. ۱۳۷۰

پیام‌های زیبا از تذکره الاولیاء

ــ هركه قدرِ او به نزدِ خَلْق بزرگ‌تر بُوَد، او بايد كه خود را در نَفْسِ خويش حقيرتر بيند. (عبدالله مبارك، ص ۲۱۹)

ــ تواضع آن است كه در برابر كسی که در دنيا از تو بالاتر است، تكبّر كنی و با آن كه فروتر است، تواضع كنی. (عبدالله مبارك، ص ۲۱۹)

ــ تا مرد منافق نباشد، [همۀ] خَلْق از او خشنود نگردند. (سفيان ثوري، ص ۲۲۵)

ــ اگر جايی مرگ ديديد، برای من بخريد. (سفيان ثوري، ص ۲۲۹)

ــ ما چون گوهر يابيم، اگرچه در نجاست افتاده باشد، برگيريم و پاك كنيم. (شقيق بلخی، ص ۲۳۴)

ــ بر تو باد كار بستنِ علم؛ كه هر علمی كه آن را كار نبندی، چون جسدی بُوَد بی روح. (ابوحنيفه، صص ۴۷-۲۴۶)

ــ خدای را باش، والّا خود مباش! (ابوحنيفه، ص ۲۷۳)

ــ هر عمل كه آن را، در دنيا، به نقد، ثواب نيابی، بدان كه آن را، در آخرت، جزايی نخواهي يافت. (ابوسليمان دارانی، ص ۲۸۱)

ــ اگر معرفت را صورت كنند بر جايی، هيچ‌كس ننگرد در وی، الّا كه بميرد از زيباییِ جمال او و تيره گردد همه روشنی ها در جنبِ نورِ او. (ابوسليمان دارانی، ص ۲۸۲)

ــ اگر مردم خواهند تا مرا خوار گردانند، چنان كه من خود را خوار گردانيدم، نتوانند و اگر خواهند كه مرا عزيز گردانند، چنان كه من خود را، نتوانند. (ابوسليمان دارانی، صص ۸۳-۲۸۲)

ــ طمع ريسمانی است در گردن، و بندی است بر پای؛ بينداز تا برهی. (محمد ابن سمّاك، ص ۲۸۵)

منبع: تذکره الاولیاء، از عطار نیشابوری، تصحیح محمد استعلامی. انتشارات زوار. ۱۳۷۰

پیام‌های عارفانه از سهلِ تُستَری

ــ خلق بر سه قسم‌اند: گروهی‌اند با خود به جنگ براي خدا، و گروهی اند با خلق به جنگ برای خدا، و گروهی‌اند با حق به جنگ برای خود كه چرا قضاي تو به رضای ما نيست و چرا مشيتِ تو به مُشاورتِ ما نيست؟! (ص ۳۱۳)

ــ هيچ معصيت عظيم‌تر از «جهل» نيست. (ص ۳۱۴)

ــ بزرگ‌ترين مقامات آن است كه خوی بدِ خويش را به خوی نيك بَدَل كنی. (ص ۳۱۵)

ــ ميان خدا و بنده هيچ حجابی غليظ‌تر از حجابِ «دعوی» نيست. (ص ۳۱۵)

ــ حق تعالی هيچ مكانی نيافريد، از عرش تا ثری، از دلِ مؤمن عزيزتر؛ چراكه اگر در عالَم مكانی بودي از دلِ مؤمن عزيزتر، حق تعالی معرفت خود را آنجا نهادی. (ص ۳۱۶)

ــ هركه به نَفْسِ خويش مالك شد، عزيز شد و بر ديگران نيز مالك گشت. (ص ۳۱۷)

ــ پادشاهِ تنِ خود باش كه هرگز هيچ دشمن بر تو پيروز نشود، چون تو بر خود چيره شده باشی. (ص ۳۱۷)

ــ با عارفان همنشينی كن؛ از جهت آن كه ايشان هيچ چيز را بسيار نشمرند و هر فعلی را به نزديكِ ايشان تأويلی بُوَد؛ لاجرم تو را در همه احوال معذور دارند. (ص ۳۲۱)

منبع: تذکره الاولیاء، از عطار نیشابوری، تصحیح محمد استعلامی. انتشارات زوار. ۱۳۷۰

سهل تستری

پیام‌های عارفانه از بایزید بسطامی (۳)

ــ بهتر از «نياز» صيدی نديدم و بهتر از «عجز» چيزی نديدم. (ص ۲۰۵)

ــ روشن تر از «خاموشی» چراغی نديدم. (ص ۲۰۵)

ــ سخنی بهتر از «بی‌سخنی» نشنيدم؛ ساكنِ سرای سكوت شدم. (ص ۲۰۵)

ــ مرغی گشتم، چشمِ او از «يگانگی»، پَرِ او از «هميشگی»، در هوای «چگونگی» پريدم. (ص ۲۰۵)

ــ سی هزار سال در فضای وحدانيتِ او پريدم، سی هزار سالِ ديگر در الوهيت پريدم، و سي هزار سال ديگر در فردانيت. چون نود هزار سال به سر آمد، بايزيد را ديدم، و من هرچه ديدم، همه من بودم. (ص ۲۰۶)

ــ بارخدايا! تا كی ميانِ من و تو، منی و تويی بُوَد؟ منی از ميان بردار، تا منی من به تو باشد، تا من هيچ نباشم. (ص ۲۰۷)

ــ اگر من صدبار بگويم: «خداوندم اوست»، تا او مرا بندۀ خود نداند، فايده ندارد. (ص ۲۰۹)

منبع: تذکره الاولیاء، از عطار نیشابوری، تصحیح محمد استعلامی. انتشارات زوار. ۱۳۷۰

پیام‌های عارفانه از بایزید بسطامی (۲)

ــ علامتِ آن كه كسی حق را دوست دارد، آن است كه سه خصلت بدو دهند: سخاوتی چون سخاوت دريا، شفقتی چون شفقتِ آفتاب و تواضعی چون تواضعِ زمين. (ص ۱۹۳)

ــ صحبتِ نيكان بهتر از كارِ نيك، و صحبتِ بدان بدتر از كارِ بد. (ص ۱۹۴)

ــ به حق نرسيد، آن كه رسيد، مگر به حفظِ حرمت، و از راه نيفتاد، آن كه افتاد، مگر از ترکِ حرمت. (ص ۱۹۶)

ــ يا چنان نمای كه هستی، يا چنان باش كه می‌نمايی. (ص ۱۹۶)

ــ هركه را ثوابِ خدای به فردا افتد، خود، امروز عبادت نكرده است؛ كه ثوابِ هر نَفَسی از مجاهدات در حال حاضر است. (ص ۱۹۶)

ــ قبضِ دل‌ها در بسطِ نفوس است و بسطِ دل‌ها در قبضِ نفوس است. (ص ۱۹۶)

ــ نزديک‌ترينِ خلايق به حق آن است كه بارِ خَلْق بيش كشد و خوی خوش دارد. (ص ۱۹۷)

ــ اسبابِ دنيا را جمع كردم و به زنجيرِ قناعت بستم و در منجنيقِ صدق نهادم و به دريای نااميدی انداختم. (ص ۱۹۹)

ــ دنيا را سه طلاق دادم و يگانه را يگانه شدم و پيش حضرت ايستادم و گفتم: بارخدايا! جز تو كسی را ندارم و چون تو دارم، همه دارم. (ص ۲۰۰)

ــ ای بسا كس كه به ما نزديک است و از ما دور، و بسا كس كه از ما دور است و به ما نزديک. (ص ۲۰۲)

منبع: تذکره الاولیاء، از عطار نیشابوری، تصحیح محمد استعلامی. انتشارات زوار. ۱۳۷۰

پیام‌های عارفانه از بایزید بسطامی (۱)

ــ اگر صَفوَتِ آدم، و قُدسِ جبرئيل، و خُلَّتِ ابراهيم، و شوقِ موسی، و طهارتِ عيسی، و محبتِ محمّد به تو دهند، زينهار كه راضی نشوی و ماورای آن طلبی؛ كه ماورای اين كارهاست. (ص ۱۷۰)

ــ صاحبِ همّت باش و سر به هيچ فروميار؛ كه به هرچه فروآيی، بدان محجوب گردی. (ص ۱۷۰)

ــ كسی كه به نفسِ خويش محجوب است، اگر سيصد سال به روزه باشد و نماز كند، يك ذرّه بوی حقيقت نيابد. (ص ۱۷۳)

ــ به صحرا شدم، عشق باريده بود و زمين تر شده. چنان‌كه پای به برف فروشود، به عشق فرومی‌شد. (ص ۱۸۳)

ــ حق تعالی مرا در دو هزار مقام، در پيش خود حاضر كرد و در هر مقامی مملكتی بر من عرضه كرد. من قبول نكردم. به آخر مرا گفت: «ای بايزيد! چه مي‌خواهی»؟ گفتم: «آن‌كه هيچ نخواهم». (ص ۱۸۷)

ــ سی سال بود تا من می‌گفتم: «چنين كن و چنين ده»! چون به قدمِ اولِ معرفت رسيدم، گفتم: «الهی! تو مرا باش و هرچه خواهی كن»! (ص ۱۸۸)

ــ اگر هشت بهشت را در كلبۀ ما بگشايند و ولايت هر دو سرای را به ما دهند، هنوز بدان يک آه كه در سحرگاه، بر يادِ شوق او، از جانِ ما برآيد، ندهيم. بلكه يک نفس كه به دردِ او برآريم، با مُلْکِ هژده هزار عالَم برابر نكنيم. (ص ۱۸۹)

ــ چهل سال روی به خَلْق آوردم و ايشان را به حق خواندم و كس اجابت نكرد. روی از ايشان بگردانيدم و به حضرت رفتم، همه را پيش از خود آنجا ديدم. (ص ۱۸۹)

ــ از بايزيدی بيرون آمدم، چون مار از پوست؛ پس نگه كردم، عاشق و معشوق را يكی ديدم كه در عالَمِ توحيد، همه يكی توان ديد. (ص ۱۸۹)

ــ مدتی گردِ خانه [کعبه] طواف می‌كردم، چون به حق رسيدم، خانه را ديدم كه گِرْدِ من طواف می‌كرد. (ص ۱۹۰)

ــ توبه از معصيت يكی است، و از طاعت هزار. (ص ۱۹۰)

ــ يک ذرّه حلاوتِ او، در دلی، بهتر از هزار قصر، در فردوسِ اعلی. (ص ۱۹۱)

ــ هركه بی همه باشد، با همه باشد. (ص ۱۹۲)

ــ اين قصه را اَلم بايد؛ كه از قلم هيچ نيايد. (ص ۱۹۲)

منبع: تذکره الاولیاء، از عطار نیشابوری، تصحیح محمد استعلامی. انتشارات زوار. ۱۳۷۰

شیوۀ درستِ مطالعه کردن، از نگاه شمس تبریزی

نفع در این است که لقمه‌ای خوردی، چندانی صبر کنی که آن لقمه نفع خود بکند، آن‌گاه لقمۀ دیگر بخوری.

حکمت این است و همچنین در استماع و حکمت.

اگر من در این علم‌های ظاهر شروع کردمی، تا یک درس را اِتقان نکردمی [ = خوب یاد نمی‌گرفتم]، به دیگری شروع نکردمی؛ مثلاً این که چندین گاه می‌خواند، بر این هیچ نتواند شکال گفتن و زیادت کردن؛ از بهر آن‌که چون این درس مُخَمَّر [ = پخته] نشده باشد، چنان‌که همۀ فواید و اشکالات که مولانا فرمود، توانم اعاده کردن، فردا هرگز درس نگیرم. همان درس را بازخوانم.

کسی که یک مسأله را مُخَمَّر کند چنان‌که حق آن است، بهتر باشد از آن‌که هزار مسأله بخواند خام.

(مقالات شمس تبریزی، تصحیح دکتر محمدعلی موحد، صص ۱۳۸-۱۳۷)

معنی ولایت

شمس تبریزی

معنی ولایت چه باشد؟

آنکه او را لشکرها باشد و شهرها و دیه‌ها؟
نه!

بلکه ولایت آن باشد که او را ولایت باشد بر نفس خویشتن،
و بر احوال خویشتن،
و بر صفات خویشتن،
و بر کلام خویشتن،
و سکوت خویشتن،
و قهر در محل قهر،
و لطف در محل لطف،

و چون عارفان جبری آغاز نکند که «من عاجزم، او قادر است».
نه!
می‌باید که تو قادر باشی بر همۀ صفات خود،
و بر سکوت در موضع سکوت،
و جواب در محل جواب،
و قهر در محل قهر،
و لطف در محل لطف،

و اگرنه صفات او بر وی بلا باشد و عذاب
چو محکوم او نَبُوَد، حاکمِ او بُوَد.

(مقالات شمس تبریزی، تصحیح دکتر محمدعلی موحد، ج ۱/ صص ۸۶ – ۸۵)

راهِ راست

راهِ راست آن باشد که به شهرِ خوشی برساند

و راهِ کژ آن باشد که به شهرِ خوشی نرساند.

(معارفِ بهاء ولد، ج ۱، ص ۱۱۱).

مولانا

یادآوری

در سرشت آدمی همۀ علم‌ها، در اصل، سرشته‌اند که روح او مُغیّبات را بنماید

چنانکه آبِ صافی آنچه در تحتِ اوست، از سنگ و سفال و غیره و آنچه بالای آن است، همه بنماید عکس آن. در گوهر آب این نهاد است، بی علاجی و تعلیمی، لیک چون آن آمیخته شد با خاک، یا رنگ‌های دیگر، آن خاصیّت و آن دانش از او جدا شد و او را فراموش شد.

حقّ تعالی انبیا و اولیا را فرستاد همچون آبِ صافیِ بزرگ که هر آب حقیر و تیره که در او درآید، از تیرگی و از رنگِ عارضی خود برهد؛ پس او را یاد آید، چو خود را صاف بیند، بداند که اوّل من چنین صاف بوده‌ام به یقین و بداند که آن تیرگی‌ها و رنگ‌ها عارضی بود، یادش آید حالتی که پیش از این عوارض بود و بگوید؛ پس انبیا و اولیا مذکّران باشند او را ازحالت پیشین، نه آنکه در جوهر او چیزی نو نهند.

(فیه ما فیه، ص ۳۳)

مولانا

درد

درد است که آدمی را رهبر است. در هر کاری که هست، تا او را دردِ آن کار و هوس و عشق آن کار در درون نخیزد، او قصدِ آن کار نکند و آن کار، بی درد، او را میّسر نشود، خواه دنیا، خواه آخرت، خواه بازرگانی، خواه پادشاهی، خواه علم، خواه نجوم و غیره.

تا مریم را دردِ زه پیدا نشد، قصد آن درختِ بخت نکرد. او را آن درد به درخت آورد و درخت خشک میوه‌دارشد.

تن همچون مریم است و هر یکی عیسی داریم. اگر ما را درد پیدا شود، عیسیِ ما بزاید و اگر درد نباشد، عیسی هم از آن راهِ نهانی که آمد، باز به اصل خود پیوندد، الا ما محروم مانیم و از او بی‌بهره.

(فیه ما فیه، صص ۲۰-۱۹)

مولانا

ریشۀ غم و شادی

اگر آدمیی را شادیی در دل آید،
جزای آن است که کسی را شاد کرده است

و اگر غمگین می‌شود،
کسی را غمگین کرده است.

(فیه ما فیه، ص ۶۶)

مولانا

احوالِ رئیسانِ عالَم

عارفی گفت:

رفتم در گلخنی تادلم بگشاید. دیدم رئیس گلخن را شاگردی بود، میان بسته بود، کار می‌کرد و اوش می‌گفت که این بکن و آن بکن! او چست کار می‌کرد.

گلخن‌تاب را خوش آمد از چستیِ او در فرمان‌برداری؛ گفت: «آری، همچنین چست باش! اگر تو پیوسته چالاک باشی و ادب نگاه داری، مقام خود به تو دهم و تو را به جای خود بنشانم»!

مرا خنده گرفت و عقدۀ من بگشاد؛ دیدم رئیسان این عالَم را همه بدین صفت‌اند با چاکران خود.

(فیه ما فیه، ص ۲۱۱)

چند واژه

۱) گلخن: تونِ حمام

۲) دلم بگشاید: دلم باز شود. حالت قبض و دلتنگی‌ام از بین برود

۳) میان بستن: (کنایه) آماده بودن برای خدمت

۴) اوش: او به او (رئیس به شاگرد)

۵) گلخن‌تاب: تونی. کسی که در تون حمام کار می‌کند

۶) عقدۀ من بگشاد: دلم باز شد و شادمان شدم

گزیده‌ای از نيايش‌های ابوالحسن خرقانی، (در تذكره الاولياي عطار)

بارخدايا! از آن خلعت كه به بايزيد داده‌ای، من را نيز بويی ده! (ص ۶۶۱)

ای بارخدای! خواهی تا آنچه از مهربانیِ تو می‌دانم و از بزرگواریِ تو می‌بينم، با خلق تو بگويم، تا ديگر هيچكس سجودت نكند؟ (ص ۶۷۲)

الهی! اگر می‌خواهی چيزی به من بدهی، چيزی بده كه از زمانِ آدم تا به قيامت، لبِ هيچكس به آن نرسيده باشد؛ چراكه من نمی‌توانم بازماندۀ هيچكس را بخورم. (ص ۶۷۴)

الهی! چه بودی اگر دوزخ و بهشت نبودی، تا پديد آمدی كه خداپرست كيست؟ (ص ۶۸۲)

خدايا! چون به جان نگرم، جانم درد كند و چون به دل نگرم، دلم درد كند و چون به فعل نگرم، قيامتم درد كند و چون به وقت نگرم، «تو» ام درد كند. (ص ۶۸۷)

الهی! نعمتِ تو فانی است و نعمتِ من باقی؛ چراكه نعمتِ تو منم و نعمتِ من تويی. (ص ۶۸۷)

الهی! هرچه تو با من گويی، من با خلقِ تو گويم و هرچه تو به من دهی، من خلقِ تو را دهم. (ص ۶۸۷)

الهی! مرا در مقامی مدار كه گويم: «خلق و حق»، يا گويم: «من و تو». مرا در مقامی دار كه من در ميان نباشم و همه تو باشی. (ص ۶۸۸)

الهی! اگر خلق را بيازارم، همينكه مرا بينند، از من رو برمی‌گردانند و چندان كه تو را می‌آزارم، تو همچنان با منی. (ص ۶۸۸)

الهی! در همه حال، بندۀ تو و بندۀ رسولِ تو هستم و خادمِ خَلْقِ تو. (ص ۶۸۸)

الهی! چون مرا ياد كنی، جانِ من فدای تو باد و چون دلِ من تو را ياد كند، نَفْسِ من فدای دلِ من باد! (ص ۶۸۹)

الهی! اگر اندامم درد كند، تو آن را شفا می‌دهی، اما اگر «تو»ام درد كند، چه كسی آن را شفا می‌دهد؟ (ص ۶۸۹)

الهی! تو مرا براي خويش آفريدي و از مادر برای تو زادم، مرا شكارِ هيچ آفريده مكن! (ص ۶۸۹)

الهی! اگر تن و دل ما از نور هم بود، باز شايستۀ تو نبود، تا چه رسد به تن و دلی چنين آشفته! اينها كجا درخورِ تو هستند؟ (ص ۶۸۹)

خداوندا! من در دنيا چندان كه خواهم از تو لاف می‌زنم. فردا هرچه خواهی، با من بكن! (ص ۶۸۹)

الهي! به بهشت اميد مده و به دوزخ بيم مكن؛ كه از اين هر دو سرای تنها تو از آنِ منی. (ص ۷۰۵)

مردمان دعا كنند و گويند: «خداوندا! در سه جا به فريادِ ما برس: يكی در وقتِ جان كندن، دوم در گور و سوم در قيامت» و من می‌گويم: «الهی! در همه وقتی به فريادِ من برس»! (ص ۷۱۴)

الهی! مرا آنچنان كه هستم، به من بنمای! (ص ۷۱۴)

قوتِ جان

هرکه روی زمین، زیبایی را بداند، زشتی درست می‌کند.
هرکه بداند که خوبی خوب است، بدی درست می‌کند؛

چونکه بود و نبود با هم پیدا می‌شوند
سخت و آسان مکمّلِ یکدیگرند
دراز و کوتاه همدیگر را شکل می‌بخشند
بالا و پست به همدیگر وابسته‌اند
نت و صدا با هم موسیقی را می‌سازند
پیش و پس به دنبال همدیگر می‌آیند

از اینجاست که جانِ دانا، بی آنکه دست به کاری بزند، کارها می‌کند
بی آنکه چیزی بگوید، یاد می‌دهد.

چیزهای این جهان هستی دارند، هستند، نمی‌شود آنها را ندیده گرفت.

داشتن و تصاحب نکردن
کاری کردن و ادعایی بر آن نداشتن
کاری کردن و دست از آن برداشتن؛
همان رها کردنش
چیزی است که آن را به ماندن وامی‌دارد.

لائو زه (دائو ده جینگ، ترجمه ع. پاشایی، صص ۱۸-۱۷)

تولستوی

انسان استعداد آن را دارد که سراپا در موضوع واحدی، هرقدر هم جزيی جلوه كند، مستغرق شود.
هيچ موضوعی آن اندازه كوچك نيست كه در صورت توجه عميق و كامل بدآن، بی‌نهايت بزرگ نشود.

(جنگ و صلح، ج ۴، ص ۳۰۲)

آنچه “بر” تو می‌گذرد
بازتاب آن چیزی است که “در” تو می‌گذرد.
اگر می‌خواهی چیزی در «عالم خارج» رخ دهد، نخست باید چیزی را در «عالمِ درونِ خود» تغییر دهی.

دکتر آرش نراقی

نامه‌های کودکان به خدا

متن زیر از از کتاب «نامه‌های بچه‌ها به خدا» که حاوی نامه‌های واقعی تعدادی از کودکان آمریکایی به خداست، گرفته شده است؛ کتابی که به دلیل لطافت و صداقتِ کودکانه‌اش به زبان‌های گوناگون، از جمله فارسی، ترجمه شده است. چند نامه از این کتاب را با هم می‌خوانیم:

۱. لازم نیست که نگران من باشی. من همیشه دو طرف خیابان رو نگاه می‌کنم.

۲. فکر می‌کنم دستگاه منگنه یکی از بزرگترین اختراعات تو باشه.

۳. اسم من سیمونه. اسمم از انجیله. هشت سال و نیم دارم. ما در خیابون پارک زندگی می‌کنیم. یه سگ دارم که اسمش باستره. یه همستر کوچولو داشتم که از خونه بیرون رفت و فرار کرد. من برای سنم کوچیکم. سرگرمی‌های من شنا، بولینگ و مطالعه است. من یه آزمایشگاه کوچیک، یه کلکسیونِ سکه و یه کلکسیونِ ماهی‌های استوایی دارم. در حال حاضر سه نوع از اونا رو دارم. خوب فکر می‌کنم که خیلی حرف زدم. خداحافظ

۴. بعضی وقت‌ها بهت فکر می‌کنم، حتی وقتی دعا نمی‌کنم.

۵.شرط می‌بندم که برای تو خیلی سخته که به همۀ آدم‌ها در همه جای دنیا عشق داشته باشی؛ خانوادۀ ما فقط از ۴ نفر تشکیل شده و من هیچ وقت نمی‌تونم این کارو بکنم.

۶. اگر روز یکشنبه توی کلیسا رو نگاه کنی، بهت کفشای نوام رو نشون می‌دم.

۷. من داستان چانوکا رو از همۀ داستان‌های دیگه بیشتر دوست دارم. تو واقعاً داستانای قشنگی سر هم کردی.

۸. خداجون! از بین تمام آدم‌هایی که برات کار می‌کنند، من نوح و داود رو بیشتر دوست دارم.

۹. دلم می‌خواد نهصد سال زندگی کنم، مثل شیث که توی کتاب مقدس درباره‌اش نوشته شده.

۱۰. دوستت دارم. حالت خوبه؟ من خوبم، مادرم پنج دختر و یک پسر داره، من هم یکی از اونا هستم.

۱۱. از زمانی که راجع به تو شنیدم ،دیگه احساس تنهایی نمی‌کنم.

۱۲. ما خوندیم که توماس ادیسون روشنایی رو اختراع کرد، اما توی مدرسۀ دینی می‌گن که تو این کار رو کردی. پس شرط می‌بندم که ادیسون فکر تو رو دزدیده.

۱۳. اگر تو نمی‌گذاشتی که دایناسورها منقرض شوند، ما دیگر کشوری نداشتیم. تو کار درستی کردی.

۱۴. خدای عزیزم! این یک شعر است:

دوستت دارم؛ زیراکه به من داده‌ای هر آنچه برای زندگی به آن نیازمندم، اما آرزو دارم به من بگویی که چرا مرا چنان آفریدی که باید بمیرم؟

۱۵. معرکه است که تو همیشه ستاره‌ها رو در جای درستشون قرار می‌دی.

۱۶. آدمای بد به نوح می‌خندیدند و می‌گفتند که تو احمقی که در زمین خشک کشتی می‌سازی، اما او خیلی باهوش بود؛ چون شیفتۀ تو بود. این همان کاری است که من می‌خواهم بکنم.

۱۷. فکر نمی‌کنم که هیچ کس می‌تونست بهتر از تو خدایی کنه. فقط خواستم که تو اینو بدونی، اما من این حرفو به این خاطر نمی‌زنم که تو خدا هستی.

۱۸. من فکر نمی‌کردم که نارنجی و ارغوانی بهم بیاد، تا وقتی که غروب خورشیدی رو که روز سه شنبه ساخته بودی، دیدم. دمت گرم.

۱۹. من بهترین کاری رو که از دستم برمی‌اد، انجام می‌دم.

۲۰. خدای عزیز! توی كلاسای دینی یكشنبه‌ها به ما گفتن كه تو چیكار می‌كنی. كی جای تو كار می‌كنه، وقتی تو می‌ری مرخصی؟

۲۱. خدای عزیز! می‌خوام تو جشن هالوین لباس شیطون بپوشم؛ از نظر تو اشكالی نداره؟

۲۲. خدای عزیز! آیا تو واقعاً نامرئی هستی، یا این فقط یك شوخی است؟

۲۳. خدای عزیز! چرا به جای اینكه بذاری مردم بمیرن و مجبور بشی كه آدمای تازۀ دیگه‌ای بسازی، همین آدمایی رو كه وجود دارن، نیگه نمی‌داری؟

۲۴. خدای عزیز! آیا تو خدای حیوونا هستی، یا خدای اونا یكی دیگه است؟

۲۵.خدای عزیز! اگه واقعاً منظورت اینه كه باید با دیگران همون كاری رو كرد كه اونا با تو می‌كنن؛ پس من باید حساب برادرم رو برسم!

۲۶. خدای عزیز! من امریكایی هستم، تو چطور؟

۲۷. خدای عزیز! به خاطر برادر كوچیكم متشكرم، ولی من دعا كرده بودم كه یه توله سگ داشته باشم!

۲۸. برادر من راجع به تولد بچه‌ها باهام حرف زده، ولی به نظرم جور درنمی‌آد!

۲۹. خدا جون! این خط‌ها رو کی دور کشورها کشیده؟

۳۰. ای خدای بزرگ! اگه برام چراغ جادوی علاء الدین رو بفرستی، حاضرم هر چیزی رو که دارم، به تو ببخشم … البته به‌جز پول‌هام و شطرنجم.

۳۱. خدای بزرگ! آرزو می‌کنم وقتی که بزرگ شدم، درست شبیه بابام بشم، فقط نه به اون پشمالوئی.

۳۲. توی تعطیلات ما اونقدر بارون اومد که پدرم قاطی کرد و یک چیزائی در مورد تو گفت که مردم نباید بگن. یک وقت اذیتش نکنی ها!

۳۳. خدای عزیز! تو چطور تونستی كه بدونی خدا هستی؟

۳۴. خدای عزیز! من فكر می‌كنم تو باید واقعاً باهوش باشی كه مذهب را اختراع كردی. با این كار باعث شدی كه همۀ مردم به تو احترام بگذارند و مدام اسم تو را به زبان بیاورند. من هم می‌خواهم معروف بشوم.

۳۵. تو چرا به مسیح اینقدر سختی دادی؟ پدرم هم به من سخت می‌گیرد؛ پس من می‌دانم كه او چه كشیده! فكر نمی‌كنی شاید بهتر باشد هر دوی شما كمتر سخت‌گیری كنید؟

۳۶. تو چه كسی را عبادت می‌كنی؟ اگر عبادت نمی‌كنی، فكر می‌كنی بتوانی به من اجازه بدهی از انجام این كار خلاص بشوم؟!

عطار نیشابوری

زمین، در جَنبِ این نُه چرخِ مینا
چو خشخاشی بُوَد بر روی دریا

ببین تا تو از این خشخاش چندی؟
سزد گر بر بروت خود بخندی

(اسرارنامه، به تصحیح دکتر شفیعی کدکنی، ص ۱۶۴)

وقتی شما به درخت‌ها٬ به ابرها٬ به چهره‌ی همسر و فرزند یا همسایه‌ی خود نگاه می‌کنید، در صورتی نگاهتان می‌تواند روشن باشد که از متن سکوت نشأت گرفته باشد. شما هنگامی می‌توانید گوش کنید که نجواها و شلوغی‌های درون خود را در جریانِ شنیدن وارد نکرده باشید. اگر موقع گوش دادن، با خودتان نجوا کنید٬ اگر چیزی را که گفته می‌شود، با دانسته‌های قبلی خود مقایسه کنید٬ در حال گوش کردن به معنای واقعی نیستید. هنگامی که با چشم چیزی را مشاهده می‌کنید و انواع پیش‌داوری‌ها و دانش‌های شما وارد دیدتان بشود و مداخله کند٬ واقعاً در حال مشاهده نیستید. پس شما هنگامی می‌توانید واقعاً مشاهده و گوش کنید که مشاهده و گوش کردنتان از متن سکوت باشد.

کریشنامورتی / فراسوی خشونت